ถ้าพระสนมมีพระโอรสได้องค์แรก คือพระมเหสี แล้วทำไมพระมารดาของพระเทียรถึงไม่ได้เป็นโดยอัตโนมัติ?

ต้องเข้าใจว่า เรื่องพระสนมสี่ทิศ ก็เป็นที่สงสัยอยู่ ว่า "ต้องตั้ง" หรือ ตั้งมั่งไม่ตั้งมั่ง แบบไม่ได้จำเป็น เพียงแต่หากเวลานั้นในหลวงไปได้เมียเชื้อสายใด แล้วโปรดให้เข้าระบบ ถึงจะตั้งเมียเชื้อสายผู้นั้น เป็นพระสนมเอก ชื่อตามชัยภูมิที่นางมา
.
สมเด็จพระรามาธิบดีที่ 2 มีพระราชโอรสที่สำคัญอยู่ 3 พระองค์
- สมเด็จพระบรมราชาหน่อพุทธางกูร ประสูติแต่พระอัครมเหสี (ไม่แน่ชัดว่าอาจจะเป็นหนึ่งในพระสนมสี่ทิศนั้นหรือไม่ ซึ่งมีสองแง่คือ เป็นพระสนมสี่ทิศมาก่อน หรือไม่ก็เป็นเมียที่ยกย่องอยู่กันมานานแล้วตั้งเป็นพระอัครมเหสีก็เป็นได้) องค์นี้ถ้าเทียบแบบรัตนโกสินทร์คือ ลูกที่เกิดจากเมียที่ยกย่องที่สุด หรือเมียเจ้าที่ยกย่องที่สุดแบบหม่อมเจ้ารำเพย ที่เป็นเมียเจ้า ร.4 ที่ยกให้เหนือเมียอื่น (ประมาณสมเด็จพระนางเจ้า พระบรมราชเทวี หรือพระบรมราชินี)
- พระไชยราชา ประสูติแต่พระสนม (ธรรมดา) ถ้าเทียบแบบสมัยรัตนโกสินทร์คือ ลูกที่เกิดจากเจ้าจอม
- พระเทียรราชา ประสูติแต่พระสนม (ธรรมดา) เทียบแบบพระไชยราชา
.
ดังนั้น จริง ๆ สายพระไชย และ พระเทียร จึงไม่เกี่ยวข้องกับราชสมบัติใด ๆ เพราะท้ายแถวมาก แต่พังเพราะพระบรมราชาหน่อพุทธางกูรประชวรไว สิ้นไว พระอัครมเหสีคือพระอัครชายาเธอไม่เก่ง ทีมงานพ่อตาไม่เก่ง พระรัฎฐาธิราช ยังไม่ทันโตเป็นหนุ่ม
.
เรื่องนี้ถ้าพระบรมราชาสิ้นช้ากว่านี้สัก 15 ปี ทีมพ่อตาเก่ง พระรัฏฐาอายุ 20 แล้วเก่ง พระไชย พระเทียร ก็จะอายุ 50 อาจจะแทบไม่สนเรื่องแย่งแผ่นดินแล้วก็ได้ เรื่องก็จะคนละเทปกับเรื่องที่เกิดขึ้นจริง 5555

ในสมัยอยุทธยามาจนถึงรัตนโกสินทร์ ไม่มีการกำหนดว่าพระสนมที่สามารถประสูติพระโอรสก่อนจะได้เป็นพระอัครมเหสีครับ

ตามกฎมณเฑียรบาลสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนารถ ตำแหน่งพระภรรยาเจ้าและพระสนมของกษัตริย์มีหลายระดับ คือ “ฝ่ายพระราชกุมารเกิดด้วยพระอัคมเหษีคือสมเดจ์หน่อพระพุทธเจ้า อันเกิดด้วยแม่หยัวเมืองเปนพระมหาอุปราช เกิดด้วยลูกหลวงกินเมืองเอก เกิดด้วยหลานหลวงกินเมืองโท เกิดด้วยพระสนมเปนพระเยาวราช”

พระสนม คือหญิงสามัญชนที่ถวายตัวเป็นบาทบริจาริกา มีพระโอรสเป็นได้แค่ "พระเยาวราช" ซึ่งเป็นพระราชกุมารศักดิ์ต่ำที่สุด ต้องนั่งหลังและกราบพระราชกุมารชั้นสูงกว่า

มีพระภรรยาเจ้าสูงกว่าพระสนมหลายระดับ ทั้งพระอัครมเหสี แม่หยัวเมือง พระภรรยาชั้นลูกหลวงและหลานหลวง (มักเป็นลูกหรือหลานกษัตริย์ในรัชกาลก่อน ในสมัยหลังถ้ามีพระราชกุมารสามารถเป็นเจ้าฟ้าได้)   และในกฎมณเฑียรบาลมาตราอื่นๆ ยังมีตำแหน่งพระภรรยาเจ้าชั้นรองลงมาจากพระอัครมเหสีอีก เช่น พระภรรยาเจ้าที่สูงกว่าแม่หยัวเมือง   และมีตำแหน่งพระราชเทวี พระอรรคชายา ที่ถูกจัดลำดับใกล้ๆ กับแม่หยัวเมืองด้วย


ทั้งนี้ตำแหน่งพระมเหสีเทวีต่างๆ ขึ้นอยู่กับการสถาปนาของกษัตริย์ครับ  แม้เดิมเป็นสามัญชนก็อาจยกขึ้นเป็นพระมเหสีได้ เช่น พระเจ้าปราสาททอง พระเพทราชา ที่มีภรรยาเดิมอยู่แล้วตั้งแต่ยังไม่เป็นกษัตริย์ ก็สถาปนาภรรยาเดิมเป็นพระมเหสี   อย่างพระเพทราชาให้ภรรยาเดิมเป็นพระมเหสีฝ่ายขวา ให้พระธิดาสมเด็จพระนารายณ์ซึ่งเป็นลูกหลวงเป็นพระมเหสีฝ่ายซ้าย     

พระเจ้าเอกทัศมีพระชายาเดิมคือ หม่อมเพ็ง หม่อนแมนมาตั้งแต่ยังไม่เป็นกษัตริย์ เมื่อครองราชย์ทรงตั้งเป็นพระสนมเอก แต่พงศาวดารบางฉบับระบุว่าโปรดให้ยกเป็นที่พระมเหสี มีพระโอรสธิดาด้วยกันเป็นแค่พระองค์เจ้า แต่โปรดให้ยกมีศักดินาสถานะเครื่องยศเสมอพระธิดาชั้นเจ้าฟ้าที่ประสูติจากพระองค์เจ้าแมงเม่าที่เป็นพระภรรยาเจ้าชั้นลูกหลวง


ในกรณีของแม่อยู่หัวศรีสุดาจันทร์ในรัชกาลสมเด็จพระไชยราชาธิราช  สันนิษฐานว่าเดิมเป็นแค่ "นางท้าวพระสนมเอก" (ไม่มีหลักฐานว่าต้องมาจากทิศใด เมืองใด ราชวงศ์ใด) ในตำแหน่ง “ท้าวศรีสุดาจันทร์” โดยอาจเป็นเชื้อพระวงศ์หรือเชื้อสายเจ้าผู้ครองเมืองในอดีต หรืออาจเป็นพระชายาเดิมของสมเด็จพระไชยราชาธิราชตั้งแต่ก่อนขึ้นเป็นกษัตริย์  แต่เนื่องจากไม่ได้มีสถานะเป็นเจ้า จึงสถาปนายศเป็นเพียง 1 ใน 4 นางท้าวพระสนมเอก  มีศักดินาแค่ 1,000 เสมอท้าวนางผู้ใหญ่ฝ่ายใน

แต่สันนิษฐานว่าในรัชกาลสมเด็จพระไชยราชาธิราชอาจไม่ได้สถาปนาพระราชวงศ์เป็นพระมเหสี  หรือมีพระมเหสีอื่นแต่ไม่ทรงมีพระโอรสด้วยกัน  ในขณะที่ท้าวศรีสุดาจันทร์ประสูติพระโอรสถึง 2 องค์คือสมเด็จพระยอดฟ้าและพระศรีสิน  จึงอาจเป็นสาเหตุให้สมเด็จพระไชยราชาธิราชทรงยกย่องสถานะให้สูงขึ้น โดยสถาปนาท้าวศรีสุดาจันทร์เป็น "นางพระยาแม่อยู่หัว" หรือ “แม่หยัวเมือง” มีศักดิ์เทียบเป็นพระมเหสี แต่รองลงมาจากพระอัครมเหสีครับ



ในบทภาพยนตร์สุริโยไท นำเสนอตามทฤษฎีของ อ.พิเศษ เจียจันทร์พงษ์  ว่าอยุทธยาปกครองโดยสมเด็จพระรามาธิบดี (ที่ 2)  พิษณุโลกปกครองโดยสมเด็จพระอาทิตย์ที่เป็นโอรสสมเด็จพระบรมราชาธิราช (ที่ 3 พระเชษฐาของสมเด็จพระรามาธิบดี) ที่เป็นพระมหาอุปราช   เมื่อสมเด็จพระรามาธิบดีสวรรคต สมเด็จพระอาทิตย์จึงลงมาปกครองอยุทธยาในพระนามสมเด็จพระบรมราชาหน่อพุทธางกูร     ส่วนสมเด็จพระไชยราชาเป็นโอรสสมเด็จพระรามาธิบดีขึ้นไปเป็นพระมหาอุปราชครองเมืองพิษณุโลกแทน

พระเทียรราชาเป็นโอรสสมเด็จพระบรมราชาหน่อพุทธางกูรที่ประสูติจากพระสนม จึงมีศักดิ์เป็นแค่ "พระเยาวราช"    ส่วนสมเด็จพระรัฏฐาธิราชกุมาร มีมารดาเดิมเป็นสามัญชนคือเป็นธิดาออกญายมราช แต่ได้รับการสถาปนาขึ้นเป็นพระอัครมเหสี (แต่ตอนอื่นเรียกเป็น 'พระอัครชายา' ชวนให้สับสน)  ทำให้สมเด็จพระรัฏฐาธิราชกุมารสามารถมีสถานะเป็น "สมเด็จหน่อพระพุทธเจ้า" ซึ่งเป็นพระราชกุมารลำดับสูงสุด ซึ่งมีโอกาสได้รับราชสมบัติสูงสุดครับ



แต่พิจารณาจากหลักฐานประวัติศาสตร์ รวมถึงช่วงอายุ   สมเด็จพระบรมราชาหน่อพุทธางกูร (พระอาทิตย์) เป็นโอรสสมเด็จพระรามาธิบดี พิจารณาจากพระนามเชื่อว่าทรงมีสถานะเป็น "สมเด็จหน่อพระพุทธเจ้า" ที่ประสูติจากพระอัครมเหสี (สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพทรงสันนิษฐานว่าเป็นราชวงศ์พระร่วง โดยพิจารณาจากพระนาม "พระอาทิตย์" ที่น่าจะเชื่อมโยงกับพ่อขุนศรีอินทราทิตย์ต้นราชวงศ์พระร่วงสุโขทัย)  ได้รับการสถาปนาเป็นพระมหาอุปราชครองเมืองพิษณุโลก  หลังสมเด็จพระรามาธิบดีสวรรคตจึงลงมาครองกรุงศรีอยุทธยาใน พ.ศ. 2072  ขณะมีพระชนม์ได้ 27 พรรษา

สมเด็จพระไชยราชาธิราช ไม่มีหลักฐานชัดเจนว่าพระบิดาเป็นใคร พงศาวดารเขียนเพียงว่าเป็นพระราชวงศ์ของสมเด็จพระรามาธิบดี (ที่ 2) เท่านั้น  ส่วนใหญ่เชื่อตามการวิเคราะห์ของสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพว่าเป็นโอรสสมเด็จพระรามาธิบดีที่ประสูติจากพระสนม   แต่หากพิจารณาจากเอกสารสังคีติยวงศ์จะระบุว่าเป็น "ภาคิไนย" (ลูกของพี่สาวหรือน้องสาว) ของสมเด็จพระรามาธิบดี แสดงว่าพระมารดาเป็นพระธิดาของสมเด็จพระบรมไตรโลกนารถซึ่งเป็นลูกหลวง   หากพระบิดาไม่ได้เป็นกษัตริย์ก็ควรจะเป็นเจ้าชั้นสูง  พิจารณาจากหลักฐานอายุของพระไชยราชาแล้วน่าจะมีอายุมากกว่าสมเด็จพระบรมราชาหน่อพุทธางกูรอีกครับ

สมเด็จพระมหาจักรพรรดิ (พระเทียรราชา)  ไม่มีหลักฐานชัดเจนว่าพระบิดาเป็นใครเหมือนกัน  พงศาวดารเขียนเพียงว่าเป็นเชื้อพระวงศ์ของสมเด็จพระไชยราชา  ส่วนหลักฐานโปรตุเกสระบุว่าเป็นพระอนุชาต่างมารดาของสมเด็จพระไชยราชา ซึ่งค่อนข้างตรงกับเอกสารสมัยหลังอย่างคำให้การชาวกรุงเก่าที่ระบุว่าเป็นพี่น้องกันแต่รายละเอียดอื่นคลาดเคลื่อนพอสมควร   สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงทรงสันนิษฐานว่าเป็นโอรสสมเด็จพระรามาธิบดีที่ประสูติจากพระสนมโดยต่างมารดากับพระไชยราชา     ในขณะที่สังคีติยวงศ์ระบุว่าพระเทียรราชาเป็น "ภาคิไนย" คือลูกของพี่สาวหรือน้องสาวของพระไชยราชา  ซึ่งจะสอดคล้องกับพงศาวดารฉบับเยเรเมียส ฟาน ฟลีต สมัยพระเจ้าปราสาททองที่ระบุว่าพระเทียรราชาเป็น neef หรือลูกพี่ลูกน้องสมเด็จพระยอดฟ้า

หลักฐานชิ้นใดชิ้นหนึ่งอาจจะคลาดเคลื่อน เพราะถ้าพระเทียรราชาเป็นพระอนุชาต่างมารดากับพระไชยราชา แต่มีพระมารดาเป็นพี่สาวหรือน้องสาวของพระไชยราชาด้วย แสดงว่าพระบิดาแต่งงานกับลูกสาวตัวเองซึ่งไม่น่าเป็นไปได้ นอกจากสันนิษฐานว่าพระมารดาเป็นพี่น้องต่างบิดากับพระไชยราชา