[๔๒] พระผู้มีพระภาคประทับอยู่ ณ พระเชตวัน อารามของท่านอนาถบิณฑิกเศรษฐี เขตพระนครสาวัตถี ครั้งนั้นแล ท่านพระกัจจานโคตต์ เข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคถึงที่ประทับ ครั้นแล้วถวายบังคมพระผู้มีพระภาค นั่ง ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง แล้วได้กราบทูลพระผู้มีพระภาคว่า พระพุทธเจ้าข้า ที่เรียกว่า สัมมาทิฐิ สัมมาทิฐิ ดังนี้ ด้วยเหตุเพียงเท่าไรหนอ จึงจะชื่อว่า สัมมาทิฐิ ฯ
             [๔๓] พระผู้มีพระภาคได้ตรัสว่า ดูกรกัจจานะ โลกนี้ โดยมากอาศัยส่วน ๒ อย่าง คือ ความมี ๑ ความไม่มี ๑ ก็เมื่อบุคคลเห็นความเกิดแห่งโลก ด้วยปัญญาอันชอบตามเป็นจริงแล้ว ความไม่มีในโลก ย่อมไม่มี เมื่อบุคคลเห็นความดับแห่งโลกด้วยปัญญาอันชอบตามเป็นจริงแล้ว ความมีในโลก ย่อมไม่มีโลกนี้โดยมากยังพัวพันด้วยอุบายอุปาทานและอภินิเวส แต่พระอริยสาวก ย่อมไม่เข้าถึง ไม่ถือมั่น ไม่ตั้งไว้ซึ่งอุบายและอุปาทานนั้น อันเป็นอภินิเวสและอนุสัย อันเป็นที่ตั้งมั่นแห่งจิตว่า อัตตาของเรา ดังนี้ ย่อมไม่เคลือบแคลงสงสัยว่าทุกข์นั่นแหละ เมื่อบังเกิดขึ้น ย่อมบังเกิดขึ้น ทุกข์เมื่อดับ ย่อมดับ พระอริยสาวกนั้นมีญาณหยั่งรู้ในเรื่องนี้โดยไม่ต้องเชื่อผู้อื่นเลย ด้วยเหตุเพียงเท่านี้แล กัจจานะ จึงชื่อว่าสัมมาทิฐิ ฯ
             [๔๔] ดูกรกัจจานะ ส่วนสุดข้อที่ ๑ นี้ว่า สิ่งทั้งปวงมีอยู่ ส่วนสุดข้อที่ ๒ นี้ว่า สิ่งทั้งปวงไม่มี ตถาคตแสดงธรรมโดยสายกลาง ไม่เข้าไปใกล้ส่วนสุดทั้ง ๒ นั้นว่า เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย จึงมีสังขาร เพราะสังขารเป็นปัจจัยจึงมีวิญญาณ ... ความเกิดขึ้นแห่งกองทุกข์ทั้งมวลนี้ ย่อมมีด้วยประการอย่างนี้ เพราะอวิชชานั่นแหละดับด้วยการสำรอกโดยไม่เหลือ สังขารจึงดับ เพราะสังขารดับ วิญญาณจึงดับ ... ความดับแห่งกองทุกข์ทั้งมวลนี้ ย่อมมีด้วยประการอย่างนี้ ฯ
จบสูตรที่ ๕
 
[๔๒]   สาวตฺถิยํ  วิหรติ  ... อถ โข อายสฺมา กจฺจานโคตฺโต เยน    ภควา    เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ   นิสีทิ   ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺโน  โข  อายสฺมา  กจฺจานโคตฺโต ภควนฺตํ    เอตทโวจ    สมฺมาทิฏฺฐิ    สมฺมาทิฏฺฐีติ    ภนฺเต    วุจฺจติ กิตฺตาวตา นุ โข ภนฺเต สมฺมาทิฏฺฐิ โหตีติ ฯ
     [๔๓]   ทฺวยนิสฺสิโต   โขยํ   กจฺจาน โลโก  เยภุยฺเยน อตฺถิตญฺเจว   นตฺถิตญฺจ   ฯ  โลกสมุทยํ  จ   โข  กจฺจาน  ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย   ปสฺสโต   ยา   โลเก   นตฺถิตา สา น  โหติ  ฯ  โลกนิโรธํ    โข    กจฺจาน   ยถาภูตํ   สมฺมปฺปญฺญาย   ปสฺสโต   ยาโลเก   อตฺถิตา   สา  น  โหติ  ฯ  อุปายุปาทานาภินิเวสวินิพนฺโธ  ขฺวายํ   กจฺจาน   โลโก   เยภุยฺเยน   ตญฺจายํ  อุปายุปาทานํ  เจตโส อธิฏฺฐานํ   อภินิเวสานุสยํ   น  อุเปติ  น  อุปาทิยติ  นาธิฏฺฐาติ  อตฺตา เมติ    ฯ  ทุกฺขเมว  อุปฺปชฺชมานํ อุปฺปชฺชติ ทุกฺขํ นิรุชฺฌมานํ นิรุชฺฌตีติ น กงฺขติ   น   วิจิกิจฺฉติ   ฯ  อปรปฺปจฺจยา  ญาณเมวสฺส เอตฺถ โหติ ฯ เอตฺตาวตา โข กจฺจาน สมฺมาทิฏฺฐิ โหติ ฯ
     [๔๔]   สพฺพมตฺถีติ  โข  กจฺจาน  อยเมโก  อนฺโต  สพฺพํ  นตฺถีติ อยํ   ทุติโย   อนฺโต  ฯ  เอเต  เต  กจฺจาน  อุโภ  อนฺเต  อนุปคมฺม มชฺเฌน    ตถาคโต    ธมฺมํ  เทเสติ  อวิชฺชาปจฺจยา    สงฺขารา สงฺขารปจฺจยา   วิญฺญาณํ   ฯเปฯ   เอวเมตสฺส  เกวลสฺส  ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย   โหติ  ฯ  อวิชฺชาย  เตฺวว  อเสสวิราคนิโรธา  สงฺขารนิโรโธ สงฺขารนิโรธา     วิญฺญาณนิโรโธ    ฯเปฯ    เอวเมตสฺส    เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ โหตีติ ฯ ปญฺจมํ ฯ