อีสาน หมายถึงอะไร?
อีศาน เป็นคำที่มีรากศัพย์มาจากภาษาสันสกฤตเป็นนามพระศิวะซึ่งเป็นเทพประจำทิศตะวันออกเฉีบงเหนือ พบหลักฐานการใช้คำนี้ที่เก่าแก่ที่สุดในอุษาคเนย์ในยุคเขมรโบราณตั้งชื่อรัฐว่า อีศานปุระ มีพระราชาชื่อว่า อีศานวรมัน ส่วนหลักฐานการใช้คำนี้ในดินแดนประเทศไทยเท่าที่ผมเจอมีการใช้มาตั้งแต่สมัยสมเด็จพระนารายณ์โดยนำมาตั้งชื่อวัดที่โคราช ว่าวัดอีสาณ วัดนี้อยู่ด้านทิศเหนือของกำแพงเมืองโคราช แผนที่เมืองนครราชสีมา(โคราช) ฉบับปี พ.ศ. 2460 สะกดชื่อวัดนี้ว่า วัดอีสาณ แต่ป้ายสถานีรถไฟเก่าสะกดว่า อิสาน ข้อสังเกตุชื่อแผนที่จะเรียกทั้ง นครราชสีมา และโคราช
เรียกภาคตะวันออกเฉียงเหนือว่า ภาคอีสาน ตั้งแต่เมื่อไหร่?
เมื่อ พ.ศ. 2437 ราชสำนักกรุงเทพฯ ได้จัดตั้งการปกครองเป็นระบบมณฑลเลียนแบบการปกครองของอังกฤษในพม่าและมาเลเซีย ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือจะแบ่งออกเป็น 3 มณฑล ได้แก่ 1.มณฑลลาวกลาง เมืองโคราช ชัยภูมิ บุรีรัมย์ 2.มณฑลลาวกาว เมืองอุบลราชธานี, นครจำปาศักดิ์, ศรีสะเกษ, สุรินทร์, ร้อยเอ็ด, มหาสารคาม และกาฬสินธุ์ 3.มณฑลลาวพวน เมืองอุดรธานี, ขอนแก่น, นครพนม, สกลนคร, เลย และหนองคาย มีการเปลี่ยนชื่อมณฑลไปมาหลายครั้งเมื่อปี พ.ศ. 2443 มีการเรียกชื่อว่ามณฑลลาวกลางว่า มณฑลอิสาน ต่อมาถึงยุคเปลี่ยนการปกครองรัฐบาลได้ออก “พระราชบัญญัติว่าด้วยระเบียบการบริหารราชการแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2476″ ยกเลิกการปกครองแบบมณฑลเทศาภิบาลและได้จัดแบ่งการปกครองเป็นจังหวัด แล้วรวมจังหวัดในแต่ละภูมิภาคเข้าเป็นภาค มณฑลลาวต่างๆ ได้ถูกรวมกันเรียกว่า “ภาคอีสาน”
คนอีสานเป็นลาวใช่ไหม?
คำตอบที่ถูกต้องคือ ใช่และไม่ใช่ พื้นที่ของภาคอีสานบางส่วนเคยอยู่ภายใต้การปกครองของอาณาจักรล้านช้าง ผู้คนในอาณาจักรล้านช้าง ล้านนา อยุธยา เป็นกลุ่มชาติพันธุ์เดียวกัน แต่ผู้คนในล้านนาและล้านช้างหลวงพระบางจะเรียกตัวเองว่า ลาว ซึ่งหมายถึงผู้ยิ่งใหญ่เป็นชนชั้นผู้ปกครองเหนือกว่าคนไท ผู้คนในสยามจะเรียกคนล้านนาว่าเป็นลาว ต่อมาก็เรียกคนอีสานว่าลาวอีสานเป็นคำเรียกตั้งแต่ยังไม่มีประเทศลาว ในภาคอีสานจะมีผู้คนอาศัยอยู่นานตั้งแต่ยุคก่อนประวัติศาตร์ปรากฏหลักฐานบ้านเมืองโบราณยุคหิน ยุคโลหะ ยุคเหล็กให้เห็นมากมาย ต่อมาอาณาจักรล้านช้างได้แย่งชิงแผ่นดินกันเกิดสงครามเข่นฆ่ากันจึงมีผู้คนจากฝั่งซ้ายแม่น้ำโขงอพยพเข้ามาอาศัยอยู่มากขึ้น การอพยพครั้งสุดท้ายก็ตอนที่ลาวเปลี่ยนการปกครองมีชาวลาวหนีตายข้ามแม่น้ำมาฝั่งไทยเพิ่มขึ้นตอนหลังก็ได้สัญชาติเป็นไทย ส่วนผู้คนที่ถูกกวาดต้อนมาตั้งแแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา กรุงธนบุรี กรุงเทพฯ จะกวาดต้อนไปภาคอื่นที่ไกลๆ ภาคกลาง ภาคตะวันออก ภาคใต้โน่นเลย ผู้คนในภาคอีสานจึงมีทั้งคนที่เป็นคนลาวที่สมัครใจอพยพมาและคนที่อาศัยอยู่ที่นี่ดั้งเดิมแต่ถูกเรียกว่าลาวแต่พวกเขาไม่ใช่คนลาว คนอีสานหรือชาวอีสานไม่ใช่ชื่อเรียกเชื้อชาติหรือชนชาติแต่เป็นคำเรียกผู้คนที่มีชาติพันธ์ต่างๆ และอาศัยอยู่ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
อีศานหรืออิสานมีที่มาอย่างไร? เริ่มเรียกภาคอีสานตั้งแต่เมื่อไหร่? คนอีสานเป็นลาวใช่ไหม?
อีศาน เป็นคำที่มีรากศัพย์มาจากภาษาสันสกฤตเป็นนามพระศิวะซึ่งเป็นเทพประจำทิศตะวันออกเฉีบงเหนือ พบหลักฐานการใช้คำนี้ที่เก่าแก่ที่สุดในอุษาคเนย์ในยุคเขมรโบราณตั้งชื่อรัฐว่า อีศานปุระ มีพระราชาชื่อว่า อีศานวรมัน ส่วนหลักฐานการใช้คำนี้ในดินแดนประเทศไทยเท่าที่ผมเจอมีการใช้มาตั้งแต่สมัยสมเด็จพระนารายณ์โดยนำมาตั้งชื่อวัดที่โคราช ว่าวัดอีสาณ วัดนี้อยู่ด้านทิศเหนือของกำแพงเมืองโคราช แผนที่เมืองนครราชสีมา(โคราช) ฉบับปี พ.ศ. 2460 สะกดชื่อวัดนี้ว่า วัดอีสาณ แต่ป้ายสถานีรถไฟเก่าสะกดว่า อิสาน ข้อสังเกตุชื่อแผนที่จะเรียกทั้ง นครราชสีมา และโคราช
เรียกภาคตะวันออกเฉียงเหนือว่า ภาคอีสาน ตั้งแต่เมื่อไหร่?
เมื่อ พ.ศ. 2437 ราชสำนักกรุงเทพฯ ได้จัดตั้งการปกครองเป็นระบบมณฑลเลียนแบบการปกครองของอังกฤษในพม่าและมาเลเซีย ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือจะแบ่งออกเป็น 3 มณฑล ได้แก่ 1.มณฑลลาวกลาง เมืองโคราช ชัยภูมิ บุรีรัมย์ 2.มณฑลลาวกาว เมืองอุบลราชธานี, นครจำปาศักดิ์, ศรีสะเกษ, สุรินทร์, ร้อยเอ็ด, มหาสารคาม และกาฬสินธุ์ 3.มณฑลลาวพวน เมืองอุดรธานี, ขอนแก่น, นครพนม, สกลนคร, เลย และหนองคาย มีการเปลี่ยนชื่อมณฑลไปมาหลายครั้งเมื่อปี พ.ศ. 2443 มีการเรียกชื่อว่ามณฑลลาวกลางว่า มณฑลอิสาน ต่อมาถึงยุคเปลี่ยนการปกครองรัฐบาลได้ออก “พระราชบัญญัติว่าด้วยระเบียบการบริหารราชการแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ. 2476″ ยกเลิกการปกครองแบบมณฑลเทศาภิบาลและได้จัดแบ่งการปกครองเป็นจังหวัด แล้วรวมจังหวัดในแต่ละภูมิภาคเข้าเป็นภาค มณฑลลาวต่างๆ ได้ถูกรวมกันเรียกว่า “ภาคอีสาน”
คนอีสานเป็นลาวใช่ไหม?
คำตอบที่ถูกต้องคือ ใช่และไม่ใช่ พื้นที่ของภาคอีสานบางส่วนเคยอยู่ภายใต้การปกครองของอาณาจักรล้านช้าง ผู้คนในอาณาจักรล้านช้าง ล้านนา อยุธยา เป็นกลุ่มชาติพันธุ์เดียวกัน แต่ผู้คนในล้านนาและล้านช้างหลวงพระบางจะเรียกตัวเองว่า ลาว ซึ่งหมายถึงผู้ยิ่งใหญ่เป็นชนชั้นผู้ปกครองเหนือกว่าคนไท ผู้คนในสยามจะเรียกคนล้านนาว่าเป็นลาว ต่อมาก็เรียกคนอีสานว่าลาวอีสานเป็นคำเรียกตั้งแต่ยังไม่มีประเทศลาว ในภาคอีสานจะมีผู้คนอาศัยอยู่นานตั้งแต่ยุคก่อนประวัติศาตร์ปรากฏหลักฐานบ้านเมืองโบราณยุคหิน ยุคโลหะ ยุคเหล็กให้เห็นมากมาย ต่อมาอาณาจักรล้านช้างได้แย่งชิงแผ่นดินกันเกิดสงครามเข่นฆ่ากันจึงมีผู้คนจากฝั่งซ้ายแม่น้ำโขงอพยพเข้ามาอาศัยอยู่มากขึ้น การอพยพครั้งสุดท้ายก็ตอนที่ลาวเปลี่ยนการปกครองมีชาวลาวหนีตายข้ามแม่น้ำมาฝั่งไทยเพิ่มขึ้นตอนหลังก็ได้สัญชาติเป็นไทย ส่วนผู้คนที่ถูกกวาดต้อนมาตั้งแแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา กรุงธนบุรี กรุงเทพฯ จะกวาดต้อนไปภาคอื่นที่ไกลๆ ภาคกลาง ภาคตะวันออก ภาคใต้โน่นเลย ผู้คนในภาคอีสานจึงมีทั้งคนที่เป็นคนลาวที่สมัครใจอพยพมาและคนที่อาศัยอยู่ที่นี่ดั้งเดิมแต่ถูกเรียกว่าลาวแต่พวกเขาไม่ใช่คนลาว คนอีสานหรือชาวอีสานไม่ใช่ชื่อเรียกเชื้อชาติหรือชนชาติแต่เป็นคำเรียกผู้คนที่มีชาติพันธ์ต่างๆ และอาศัยอยู่ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ