***

วันนี้บรรยากาศดีทำให้ระหว่างนั่งทำงานที่คั่งค้างอยู่จนดึก  พาลนึกขึ้นได้ว่าเคยเซฟนิทานธรรมเรื่องนึงเอาไว้อ่านสอนใจ  จึงใคร่อยากนำมาเผยแพร่แก่บุคคลทั่วไป  โดยนิทานเรื่องนี้มิได้มีเนื้อหาเจาะจง บ่งชี้ หรือมีเป้าหมายเพื่อกล่าวพาดพิงถึงใครทั้งสิ้น...

     เล่ากันมาว่า บุตรเศรษฐีคนหนึ่ง เกิดแล้วในตระกูลผู้มีสมบัติ ๘๐ โกฏิในกรุงพาราณสี  ครั้งนั้นมารดาบิดาของเขาคิดว่า ในตระกูลของเรามีโภคะสมบัติเป็นอันมาก เราจะมอบโภคะสมบัตินั้นไว้ในมือบุตรของเรา ให้เขาใช้สอยอย่างสบาย  ไม่จำเป็นที่จะต้องทำการงานอย่างอื่น  ดังนี้แล้วจึงให้เขาศึกษาเพียงศิลปะการฟ้อนรำ ขับร้อง และประโคมดนตรีอย่างเดียว

     ในพระนครนั้น มีธิดาคนหนึ่งเกิดแล้วในตระกูลอีกตระกูลหนึ่ง ซึ่งมีสมบัติ ๘๐ โกฏิเช่นกัน  บิดามารดาของนางก็คิด อย่างนั้นเหมือนกัน แล้วก็ให้นางศึกษาศิลปะการฟ้อนรำขับร้องและประโคมดนตรีอย่างเดียวเท่านั้น  เมื่อเขาทั้งสองเจริญวัย ก็ได้มีการอาวาหวิวาหมงคลกัน ต่อมาภายหลัง มารดาบิดาของคนทั้งสองได้ถึงแก่กรรมลง ทรัพย์ ๑๖๐ โกฏิ ก็ได้รวมอยู่ในเรือนเดียวกันทั้งหมด

     บุตรเศรษฐี ย่อมไปสู่ที่บำรุงพระราชาวันหนึ่งถึง ๓ ครั้ง ครั้งหนึ่งพวกนักเลงในพระนครนั้น คิดกันว่า ถ้าบุตรเศรษฐีนี้ กลายเป็นนักเลงสุราความผาสุกก็จะมีแก่พวกเรา เราจะให้เธอเรียนความเป็นนักเลงสุรา. พวกนักเลงนั้นจึงถือเอาสุรา มัดเนื้อสำหรับแกล้ม และก้อนเกลือไว้ที่ชายผ้า ถือหัวผักกาด นั่งแลดูทางของบุตรเศรษฐีนั้น ผู้มาจากราชสกุล เห็นเขากำลังเดินมา จึงดื่มสุรา เอาก้อนเกลือใส่ปาก กัดหัวผักกาด กล่าวว่า จงเป็นอยู่ ๑๐๐ ปีเถิด นายเศรษฐี พวกผมอาศัยท่าน ก็พึงสามารถในการเคี้ยวและการดื่ม. "

บุตรเศรษฐีฟังคำของพวกนักเลงนั้นแล้ว จึงถามคนใช้สนิทผู้ตามมาข้างหลังว่า
"พวกนั้น ดื่มอะไรกัน ?"
"น้ำดื่มชนิดหนึ่งนาย"
"มีรสชาติอร่อยหรือ ?"
"นาย ธรรมดาน้ำที่ควรดื่ม เช่นกับน้ำดื่มนี้ ไม่มีในโลกที่เป็นอยู่นี้"
บุตรเศรษฐีพูดว่า "เมื่อเป็นเช่นนั้น แม้เราก็ควรดื่ม"

     ครั้นกล่าวดังนี้แล้ว จึงให้นำมาแต่นิดหน่อยแล้วก็ดื่ม ต่อมาไม่นานนัก นักเลงเหล่านั้นรู้ว่าบุตรเศรษฐีนั้นดื่มแล้ว จึงพากันห้อมล้อมเขา เมื่อกาลล่วงไปก็ได้มีบริวารหมู่ใหญ่ บุตรเศรษฐีนั้นให้นำสุรามาจ่ายทรัพย์ ๑๐๐ บ้าง ๒๐๐ บ้าง ดื่มอยู่ ตั้งกองกหาปณะไว้ในที่นั่งเป็นต้นโดยลำดับ ดื่มสุรากล่าวว่า จงนำเอาดอกไม้มา แล้วจ่ายกหาปณะนี้, จงนำเอาของหอมมา จ่ายกหาปณะนี้, ผู้นี้ฉลาดในการขับร้อง, ผู้นี้ฉลาดในการฟ้อนรำ ผู้นี้ฉลาดในการประโคมดนตรี, จงให้ทรัพย์ ๑ พันแก่ผู้นี้, จงให้ทรัพย์ ๒ พันแก่ผู้นี้, " เมื่อใช้จ่ายสุรุ่ยสุร่ายอย่างนั้น เวลาผ่านไปไม่นานนัก ทรัพย์ ๘๐ โกฏิ อันเป็นของตนก็หมดไป

เหรัญญิกเรียนว่า  "นาย ทรัพย์ของนายหมดแล้ว"
บุตรเศรษฐีกล่าวว่า  "ทรัพย์ของภรรยาของข้าไม่มีหรือ ?"
เขาเรียนว่า  "ยังมีอยู่นาย" 
บุตรเศรษฐีจึงสั่งว่า  "ถ้ากระนั้น จงเอาทรัพย์นั้นมา"
ได้ทำให้ทรัพย์เหล่านั้นหมดสิ้นไปอย่างนั้นเหมือนกัน จากนั้นก็ขายสมบัติของตนทั้งหมดคือนา สวนดอกไม้ สวนผลไม้ ยานพาหนะ  ในที่สุดก็ขายกระทั่งภาชนะเครื่องใช้ เครื่องลาด ผ้าห่ม และผ้าปูนั่งบ้าง โดยลำดับเพื่อนำเงินไปซื้อสุรา

 
     ครั้นในเวลาที่เขาแก่ลง เจ้าของเรือนจึงไล่เขาออกจากเรือน ซึ่งเขาขายเรือนของตัว แต่ยังถืออาศัยอยู่ก่อน, เขาพาภรรยาไปอาศัยฝาเรือนของชนอื่นอยู่ ถือชิ้นกระเบื้องเที่ยวไปขอทานปรารภจะบริโภคภัตที่เป็นเดนของชน  ครั้งนั้นพระศาสดาทอดพระเนตรเห็นเขายืนอยู่ที่ประตูโรงฉัน คอยรับโภชนะที่เป็นเดนอันภิกษุหนุ่มและสามเณรให้ในวันหนึ่ง จึงทรงแย้มพระโอษฐ์ ลำดับนั้นพระอานนทเถระทูลถามถึงเหตุที่ทรงแย้มกะพระองค์.

     พระศาสดา เมื่อจะตรัสบอกเหตุที่ทรงแย้ม จึงตรัสว่า "อานนท์ เธอจงดูบุตรเศรษฐีผู้มีทรัพย์มากผู้นี้ ผลาญทรัพย์เสีย ๑๖๐ โกฏิ พาภรรยาเที่ยวขอทานอยู่ในนครนี้แล: ถ้าบุตรเศรษฐีไม่ผลาญทรัพย์ให้หมดสิ้น ประกอบการงานในปฐมวัย, จะได้เป็นเศรษฐีชั้นเลิศในนครนี้แล และถ้าจักออกบวช, จะบรรลุอรหัต, แม้ภรรยาของเขาก็จักดำรงอยู่ในอนาคามิผล,ถ้าไม่ผลาญทรัพย์ให้หมดไป จักประกอบการงานในมัชฌิมวัย, ก็จักได้เป็นเศรษฐีชั้นที่ ๒, ออกบวช ก็จักได้เป็นอนาคามี, แม้ภรรยาของเขาก็จักดำรงอยู่ในสกทาคามิผล, ถ้าไม่ผลาญทรัพย์ให้สิ้นไป ประกอบการงานในปัจฉิมวัย จักได้เป็นเศรษฐีชั้นที่ ๓ แม้ออกบวช ก็จักได้เป็นสกทาคามี,แม้ภรรยาของเขาก็จักดำรงอยู่ในโสดาปัตติผล แต่เดี๋ยวนี้บุตรเศรษฐีนั่นทั้งเสื่อมแล้วจากโภคะของคฤหัสถ์ ทั้งเสื่อมแล้วจากสามัญผล, ครั้นเสื่อมแล้ว จึงเป็นเหมือนนกกะเรียนในเปือกตมแห้งฉะนั้น  ดังนี้แล้วจึงตรัสพระคาถาว่า
          
            "พวกคนเขลา ไม่ประพฤติพรหมจรรย์ ไม่ได้ ทรัพย์ในคราวยังเป็นหนุ่มสาว ย่อมซบเซาดังนกกะเรียนแก่ ซบเซาอยู่ในเปือกตมที่หมดปลาฉะนั้น  พวกคนเขลาไม่ประพฤติพรหมจรรย์ไม่ได้ทรัพย์ในคราวยังเป็นหนุ่มสาว  ย่อมนอนทอดถอนถึงทรัพย์เก่าเหมือนลูกศรที่ตกจากแล่งฉะนั้น"

ในกาลจบเทศนา ชนเป็นอันมากบรรลุอริยผลทั้งหลายมีโสดาปัตติผลเป็นต้น ดังนี้แล
หากบิดามารดาไม่ทำหน้าที่ทั้ง ๕ ประการดังกล่าวมาแล้วนั้น  นอกจากจะบกพร่องต่อหน้าที่ยังเป็นการทำร้ายบุตรของตนในทางอ้อม