พระพุทธเจ้าไม่ได้สอนให้ทำขนิกสมาธิ เพื่อเจริญวิปัสสาญาณ

จิตรวม หรือ จิตตกภวังค์ หรือ จิตวูบหาย แล้วกลับมาเป็นปกติ  ในการปฏิบัติธรรม มีความหมายทั้งใน สมถะ และ วิปัสสนา  แต่ก็มีความแตกต่างกันอย

เช่น ขณะดูลมหายใจ อันเป็นกายในกาย 1.ผัสสะ ~ลมหายใจ เข้า ลมหายใจออกที่เคลื่อนขึ้นลงตามท่อ และสัมผัสกายตลอดแนว จนถึงตลอดทั้งกาย ความเต็มของลมหายใจ 2.เจตนา~การมี่จิตมีตัวมุ่งเข้าไปรู้อารมณ์อะไร ในที่นี้

สมาธิภาวนา หรือการเจริญสมาธิ เป็นหัวใจสำคัญในการปฏิบัติธรรมในพระพุทธศาสนา โดยพระผู้มีพระภาคเจ้าได้ทรงแสดงแนวทางการพัฒนาสมาธิไว้หลายนัย ซึ่งในสังคีติสูตร (ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค) และสมาธิสูตร (อังคุตตรนิกา

ดับสังขาร ก็จะเป็นสภาวะนิโรธ ฌาน1-8 เป็นเจตสิก เป็นสังขารตัวที่ประกอบกับจิต สติปัฐฐาน ในปรมัตถธรรม จึงต้องเห็นการดำเนินไปของฌาน 1-8 อันเป็นการดำเนินไปของเจตสิก จึงจะรู้ชัดในเจตสิก เมื่อรู้ชัดในเจตส

บทนำ แนวคิดที่ว่า "ถิรสัญญาเป็นเหตุใกล้ให้เกิดสติ" (ถิระสัญญา อุปัฏฐานะการะณัง สะติสสะ) เป็นหลักการสำคัญที่อธิบายความสัมพันธ์ระหว่างองค์ธรรม ๒ ประการ คือ สัญญา (Perception/Memory) และ สติ (