1.
หลายล้านปีก่อน อ่าวเปอร์เซียเป็นแหล่งน้ำขนาดใหญ่กว่าทุกวันนี้
ต่อมาเกิดน้ำท่วมครั้งใหญ่ในคาบสมุทรอาหรับทางตอนใต้และอิหร่านทางตะวันตก
เมื่อน้ำระเหยแล้ว พร้อมกับชายฝั่งทะเลถอยร่นกลับไป
ก็ได้ทิ้งเกลือปริมาณมหาศาลไว้ ชั้นของเกลือปกคลุมไปด้วยตะกอน
ก็ถูกพัดพาลงมาจากภูเขาด้วยน้ำฝน และเมื่อเวลาผ่านไปชั้นตะกอนก็หนาขึ้น ๆ
จนกลายเป็นภูเขาขนาดย่อมและน้ำหนักชั้นเกลือก็ถูกกดทับอยู่ด้านล่าง
ภายใต้สภาพแวดล้อมแบบนี้ เกลือก็เริ่มทำตัวเหมือนของเหลว
ที่นำไปสู่การเปลี่ยนแปลงที่น่าสนใจที่เรียกว่า การแปรสัณฐานของเกลือ
น้ำหนักของตะกอนและหินหลายพันฟุตที่กดทับเหนือชั้นเกลือ
ทำให้เกลือเริ่มแทรกขึ้นผ่านชั้นหิน/ตะกอนที่ขวางทับอยู่
เมื่อพบจุดอ่อนในชั้นหินที่อยู่เหนือ/ด้านบน
ตะกอนเกลือก็จะแทรกผ่านเข้าไปในนั้น
และสร้างโดมที่เรียกว่า diapir ชั้นหินคดโค้งแทรกดัน
บางครั้ง diapir ก็จะทำลายพื้นผิวด้านบน
และแพร่กระจายไปในแนวนอนจนกลายเป็นธารเกลือแข็ง
การก่อตัวของเกลือที่น่าทึ่งเหล่านี้
สามารถมองเห็นได้ในพื้นที่ทางตอนใต้ทิศตะวันตกเฉียงใต้และตอนกลางของอิหร่าน
ตัวอย่างที่ดีที่สุดพบได้ในภูเขา
Zagros ที่ขนานกับชายฝั่งของอิหร่านในอ่าวเปอร์เซีย
ภูเขา Zagros เกิดขึ้นเมื่อแผ่นเปลือกโลกอาหรับ
Arabian Plate ชนกับแผ่นเปลือกโลกยูเรเซียน
Eurasian Plate
ทำให้เกิดสัน/รอยเลื่อนจำนวนมาก ชั้นหินเกลือที่คดโค้งแทรกดันก็ก่อตัวขึ้นตามมา
2
A salt glacier, about 14 km across, in the Zagros Mountains.
ไม่มีที่ไหนอีกแล้วในโลกนี้
ที่สามารถสะสมโดมเกลือได้มากมายขนาดนี้
พื้นที่แห่งนี้ยังไม่ได้เป็นมรดกโลก World Heritage Site
แต่อยู่ระหว่างการพิจารณาของ UNESCO
ในทางภาคใต้ของภูเขา Zagros เพียงแห่งเดียว
มีโดมเกลือมากกว่า 130 แห่งที่ส่งผลกระทบต่อโครงสร้างของภูเขา Zagros
ซึ่งเป็นหนึ่งในที่ว่างระหว่างภูเขาที่สำคัญที่สุดในโลก
เพราะนอกจากโดมเกลือแล้ว
ยังมีถ้ำเกลือ
Namakdan ที่ยาวที่สุดในโลก
ที่ระยะทางกว่า 6.4 กิโลเมตรในภูเขา
Namakdan
ธารเกลือแข็ง หุบเขาเกลือ หลุมยุบ Karst sinkholes และน้ำพุเกลือ
โดมเกลือของอิหร่านตอนนี้เริ่มมีความเสี่ยง
จากการสำรวจน้ำมันในอนาคต
เพราะชั้นหินเนื้อตัน(น้ำซึมผ่านไม่ได้)ที่พบในโดมเกลือ
มักจะกักเก็บปิโตรเลียมไว้ใต้ชั้นหินอื่น ๆ
โดมเกลือในภูมิภาคอื่น ๆ เช่น ในสหรัฐอเมริกา, เม็กซิโก, ทะเลเหนือ, เยอรมนีและโรมาเนีย
ต่างเป็นแหล่งปิโตรเลียมที่สำคัญอยู่แล้วและมีการขุดเจาะมาหลายปีแล้ว
เพราะบริษัทน้ำมันแห่งชาติอิหร่านได้ลงนามในสัญญากับบริษัทในยุโรป (ไม่สามารถเปิดเผยรายชื่อได้)
เพื่อสำรวจน้ำมันใต้โดมเกลือ ตามรายงานข่าวที่ Hormoz Ghalavand ผู้อำนวยการสำรวจ NIOC ให้สัมภาษณ์
เพราะที่ผ่านมายังไม่มีการสำรวจน้ำมันหรือก๊าซในโดมเกลืออิหร่าน
เพราะบริษัทในอิหร่านยังไม่มีเทคโนโลยีขั้นสูง ในการสำรวจคลื่นไหวสะเทือนที่จำเป็น IRNA รายงาน
ทั้งนี้การทำข้อตกลงระหว่าง NIOC และ บริษัทในยุโรป เพื่อทำการสำรวจน้ำมันในโดมเกลือ
ซึ่งพื้นที่ส่วนใหญ่อยู่ทางใต้และอิหร่านตะวันตก ทั้งนี้นอกจากการสำรวจแล้ว
ยังมีการเจรจาที่เกี่ยวข้องกับการถ่ายโอนเทคโนโลยีโดยบริษัทในยุโรปอย่างเป็นทางการด้วย
เพราะศักยภาพในการผลิตปิโตรเลียมมักค้นพบจากกับดักทางโครงสร้างและชั้นหิน
ซึ่งมักจะพบในโดมเกลือ ซึ่งนักธรณีวิทยาที่สำรวจน้ำมันมักให้ความสนใจกับโดมเกลือมาก
ไฮโดรคาร์บอน Hydrocarbon ที่ใหญ่ที่สุดและสำรองภายในประเทศ
และรอบ ๆ อ่าวเปอร์เซีย และโดมเกลือในเทือกเขา Zagros
มักจะสะสมในชั้นหินโค้งรูปประทุน Hydrocarbon ที่เก็บสะสมไว้ในปริมาณมาก
จะสามารถใช้ประโยชน์ได้ แต่ยังไม่ค้นพบในภูมิภาคแห่งนี้
แม้ว่าตามตัวเลขและการคาดการว่ามีอยู่
การเกิดน้ำมันดิบได้รับการพิสูจน์แล้วจากอาณาเขต Ilam และ Sarvak
ระหว่างการขุดเจาะนอกชายฝั่งโดย SOFIRAN
ทั้งนี้มีบทความที่ตีพิมพ์ใน Iranian Journal of Earth Sciences
เหตุการณ์ก๊าซที่ค้นพบจึงเป็นที่รู้จักกันในหลาย ๆ พื้นที่
เช่นจากเกาะ Qeshm หรือที่ Sarkhun ทางตอนเหนือของ Bandar Abbas
ปริมาณของน้ำมันหนักหรือแอสฟัลต์ที่มีการตรวจสอบ
และการทำแผนที่ทางธรณีวิทยาก่อนหน้านี้ใน
Kuh-e Gavbast, Kuh-e Shu, Kuh-e Khamir,
Kuh-e Anguru, Kuh-e Genow และ Kush Kuh
ทั้งนี้ยังมีการเจรจากับบริษัทต่างประเทศ 18 แห่ง
เพื่อสำรวจน้ำมันและก๊าซใน 40 พื้นที่แห่งใหม่ที่เสนอโดย NIOC
โดยที่ 15 แห่งจะถูกเสนอในรูปแบบของสัญญาซื้อขายปิโตรเลียมของอิหร่าน (IPC)
การสำรวจน้ำมันชั้นหินดินดานในเขต Lorestan ในอิหร่านตะวันตกได้เริ่มต้นโดย NIOC
นี่คืออุปทานโดยตรงหรือโดยอ้อมขาย หรือการถ่ายโอนอุปกรณ์และเทคโนโลยีต่าง ๆ
สำหรับอุตสาหกรรมน้ำมันและก๊าซเป็นสิ่งต้องห้าม
ภายใต้การคว่ำบาตรที่นำโดยสหรัฐที่กำหนดไว้ในภาคพลังงานของอิหร่าน
เพราะข้อพิพาทเกี่ยวกับโครงการนิวเคลียร์ของกรุงเตหะราน
เรียบเรียง/ที่มา
http://bit.ly/31lrQe1
http://bit.ly/33g6hgP
3
Salt domes (hills) and salt glaciers (dark areas) in the Zagros Mountains of southern Iran.
4
5
6
7
8
9
ภาพจากดาวเทียม
10
11
เรื่องเล่าไร้สาระ
ในช่วงมหายุคมีโซโซอิก (Mesozoic) 250 - 65 ล้านปีมาแล้ว
เกิดการชนกันของแผ่นทวีปอินเดียกับแผ่นทวีปยูโรเชีย (ยุโรป + เอเชีย)
ตะกอนในแอ่งถูกแรงแผ่นทวีปกระแทกกันจนยกตัวขึ้นสูง
เป็นขบวนการกำเนิดเทือกเขาหิมาลัย (Himalayan Orogeny)
พร้อมกับการเกิดการยกตัวขึ้นสูงเป็น ที่ราบสูงโคราช และเกิดการยกตัวของแนวเทือกเขาภูพาน
ในแนวตะวันออกเฉียงใต้-ตะวันตกเฉียงเหนือ ซึ่งเป็นอิทธิพลของกระบวนการคดโค้ง (folding)
เป็นรูปกระทะคว่ำ (anticline) และเกิดแอ่งโคราชกับแอ่งสกลนครเป็นรูปกระทะหงาย (Syncline)
ผลการกระแทกครั้งนั้น ทำให้ทะเล/แผ่นดินยกตัวขึ้นสูง เกิดเทือกเขาหิมาลัย หรือ Everest
บนแถวยอดเขายังมีคนพบเกลือสินเธาว์ หอยสังข์ หอยโบราณ ฟอสซิล
เช่นเดียวกับบนภูเขาแถวภาคเหนือของไทย กาญจนบุรี และภาคใต้
ที่อิสานก็มีการยกตัวขึ้นสูง พื้นที่เดิมที่เป็นทะเลก็ทำให้น้ำทะเลถูกขังไว้ด้านบน
แลัวค่อย ๆ ระเหยจนกลายเป็นเกลือสินเธาว์ ก่อนถูกซากดิน/หินทับถม
จนมีการทำเหมืองแร่ในตอนนี้ และที่พบกันที่บ่อเกลือ ในจังหวัดน่าน
ภาคอีสานทั้ง 17 จังหวัด (ยกเว้นเพียงจังหวัดเลย)
ล้วนตั้งอยู่บนที่ราบสูงโคราช จะพบหินตะกอน เนื้อหินสีน้ำตาลแดง
และจากการสำรวจทางธรณีวิทยาได้เรียกหินตะกอนเหล่านี้ว่า กลุ่มหินโคราช (Khorat Group)
อันประกอบด้วยหมวดหินย่อย 9 หมวดหิน เรียงลำดับจากล่างสุดจนถึงบนสุด ได้แก่
หมวดหินห้วยหินลาด หมวดหินน้ำพอง หมวดหินภูกระดึง หมวดหินพระวิหาร
หมวดหินเสาขัว หมวดหินภูพาน หมวดหินโคกกรวด หมวดหินมหาสารคาม และหมวดหินภูทอก
หมวดหินมหาสารคาม จะพบแผ่กระจายตัวอยู่ในบริเวณ
ที่ราบตอนเหนือของที่ราบสูงโคราช ซึ่งเรียกว่า แอ่งสกลนคร
และที่ราบตอนใต้ แอ่งโคราช ประกอบด้วยชั้นเกลือหิน 3 ชั้น
โดยระหว่างชั้นเกลือหินจะถูกแทรกสลับด้วยชั้นหินโคลน สีน้ำตาลแดง
ชั้นเกลือหินทั้งหมดนี้เป็นสาเหตุการเกิดปัญหาดินเค็มและน้ำเค็มบนที่ราบสูงโคราช
แต่ก็จัดว่าเป็นแหล่งวัตถุดิบสำคัญในการผลิตเกลือสินเธาว์ของภาคอีสาน
และยังมีแร่โพแทชซึ่งมีคุณค่าทางเศรษฐกิจสูงเกิดร่วมอยู่ด้วย
หลายปีแล้ว แถวบ้านเพ็ดน้อย อำเภอประทาย ที่โคราช
ผมเคยเห็นชาวบ้านค่อย ๆ ลอกชั้นดินสีขาว ๆ เป็นแผ่น ๆ ด้านบนทุ่งนา
ชาวบ้านบอกว่าเป็นเกลือระเหยขึ้นมาบนพื้นดิน
แล้วเอาแผ่นเกลือนี้ไปต้มน้ำให้ข้นก่อนกรองสิ่งสกปรกออก
แล้วตากแดดให้แห้งจะตกสะเก็ด จะได้เกลือผงนำมาใช้ในชีวิตประจำวัน
และปัจจุบันยังมีการทำนาเกลือโดยชาวบ้านในบางแห่งที่โคราช
โดยทำกันแบบง่าย ๆ ไม่ได้ทำเชิงอุตสาหกรรม
ข้อมูลเพิ่มเติม
โดมเกลือและธารเกลือแข็งในอิหร่าน
ต่อมาเกิดน้ำท่วมครั้งใหญ่ในคาบสมุทรอาหรับทางตอนใต้และอิหร่านทางตะวันตก
เมื่อน้ำระเหยแล้ว พร้อมกับชายฝั่งทะเลถอยร่นกลับไป
ก็ได้ทิ้งเกลือปริมาณมหาศาลไว้ ชั้นของเกลือปกคลุมไปด้วยตะกอน
ก็ถูกพัดพาลงมาจากภูเขาด้วยน้ำฝน และเมื่อเวลาผ่านไปชั้นตะกอนก็หนาขึ้น ๆ
จนกลายเป็นภูเขาขนาดย่อมและน้ำหนักชั้นเกลือก็ถูกกดทับอยู่ด้านล่าง
ภายใต้สภาพแวดล้อมแบบนี้ เกลือก็เริ่มทำตัวเหมือนของเหลว
ที่นำไปสู่การเปลี่ยนแปลงที่น่าสนใจที่เรียกว่า การแปรสัณฐานของเกลือ
น้ำหนักของตะกอนและหินหลายพันฟุตที่กดทับเหนือชั้นเกลือ
ทำให้เกลือเริ่มแทรกขึ้นผ่านชั้นหิน/ตะกอนที่ขวางทับอยู่
เมื่อพบจุดอ่อนในชั้นหินที่อยู่เหนือ/ด้านบน
ตะกอนเกลือก็จะแทรกผ่านเข้าไปในนั้น
และสร้างโดมที่เรียกว่า diapir ชั้นหินคดโค้งแทรกดัน
บางครั้ง diapir ก็จะทำลายพื้นผิวด้านบน
และแพร่กระจายไปในแนวนอนจนกลายเป็นธารเกลือแข็ง
การก่อตัวของเกลือที่น่าทึ่งเหล่านี้
สามารถมองเห็นได้ในพื้นที่ทางตอนใต้ทิศตะวันตกเฉียงใต้และตอนกลางของอิหร่าน
ตัวอย่างที่ดีที่สุดพบได้ในภูเขา Zagros ที่ขนานกับชายฝั่งของอิหร่านในอ่าวเปอร์เซีย
ภูเขา Zagros เกิดขึ้นเมื่อแผ่นเปลือกโลกอาหรับ Arabian Plate ชนกับแผ่นเปลือกโลกยูเรเซียน Eurasian Plate
ทำให้เกิดสัน/รอยเลื่อนจำนวนมาก ชั้นหินเกลือที่คดโค้งแทรกดันก็ก่อตัวขึ้นตามมา
ไม่มีที่ไหนอีกแล้วในโลกนี้
ที่สามารถสะสมโดมเกลือได้มากมายขนาดนี้
พื้นที่แห่งนี้ยังไม่ได้เป็นมรดกโลก World Heritage Site
แต่อยู่ระหว่างการพิจารณาของ UNESCO
ในทางภาคใต้ของภูเขา Zagros เพียงแห่งเดียว
มีโดมเกลือมากกว่า 130 แห่งที่ส่งผลกระทบต่อโครงสร้างของภูเขา Zagros
ซึ่งเป็นหนึ่งในที่ว่างระหว่างภูเขาที่สำคัญที่สุดในโลก
เพราะนอกจากโดมเกลือแล้ว
ยังมีถ้ำเกลือ Namakdan ที่ยาวที่สุดในโลก
ที่ระยะทางกว่า 6.4 กิโลเมตรในภูเขา Namakdan
ธารเกลือแข็ง หุบเขาเกลือ หลุมยุบ Karst sinkholes และน้ำพุเกลือ
โดมเกลือของอิหร่านตอนนี้เริ่มมีความเสี่ยง
จากการสำรวจน้ำมันในอนาคต
เพราะชั้นหินเนื้อตัน(น้ำซึมผ่านไม่ได้)ที่พบในโดมเกลือ
มักจะกักเก็บปิโตรเลียมไว้ใต้ชั้นหินอื่น ๆ
โดมเกลือในภูมิภาคอื่น ๆ เช่น ในสหรัฐอเมริกา, เม็กซิโก, ทะเลเหนือ, เยอรมนีและโรมาเนีย
ต่างเป็นแหล่งปิโตรเลียมที่สำคัญอยู่แล้วและมีการขุดเจาะมาหลายปีแล้ว
เพราะบริษัทน้ำมันแห่งชาติอิหร่านได้ลงนามในสัญญากับบริษัทในยุโรป (ไม่สามารถเปิดเผยรายชื่อได้)
เพื่อสำรวจน้ำมันใต้โดมเกลือ ตามรายงานข่าวที่ Hormoz Ghalavand ผู้อำนวยการสำรวจ NIOC ให้สัมภาษณ์
เพราะที่ผ่านมายังไม่มีการสำรวจน้ำมันหรือก๊าซในโดมเกลืออิหร่าน
เพราะบริษัทในอิหร่านยังไม่มีเทคโนโลยีขั้นสูง ในการสำรวจคลื่นไหวสะเทือนที่จำเป็น IRNA รายงาน
ทั้งนี้การทำข้อตกลงระหว่าง NIOC และ บริษัทในยุโรป เพื่อทำการสำรวจน้ำมันในโดมเกลือ
ซึ่งพื้นที่ส่วนใหญ่อยู่ทางใต้และอิหร่านตะวันตก ทั้งนี้นอกจากการสำรวจแล้ว
ยังมีการเจรจาที่เกี่ยวข้องกับการถ่ายโอนเทคโนโลยีโดยบริษัทในยุโรปอย่างเป็นทางการด้วย
เพราะศักยภาพในการผลิตปิโตรเลียมมักค้นพบจากกับดักทางโครงสร้างและชั้นหิน
ซึ่งมักจะพบในโดมเกลือ ซึ่งนักธรณีวิทยาที่สำรวจน้ำมันมักให้ความสนใจกับโดมเกลือมาก
ไฮโดรคาร์บอน Hydrocarbon ที่ใหญ่ที่สุดและสำรองภายในประเทศ
และรอบ ๆ อ่าวเปอร์เซีย และโดมเกลือในเทือกเขา Zagros
มักจะสะสมในชั้นหินโค้งรูปประทุน Hydrocarbon ที่เก็บสะสมไว้ในปริมาณมาก
จะสามารถใช้ประโยชน์ได้ แต่ยังไม่ค้นพบในภูมิภาคแห่งนี้
แม้ว่าตามตัวเลขและการคาดการว่ามีอยู่
การเกิดน้ำมันดิบได้รับการพิสูจน์แล้วจากอาณาเขต Ilam และ Sarvak
ระหว่างการขุดเจาะนอกชายฝั่งโดย SOFIRAN
ทั้งนี้มีบทความที่ตีพิมพ์ใน Iranian Journal of Earth Sciences
เหตุการณ์ก๊าซที่ค้นพบจึงเป็นที่รู้จักกันในหลาย ๆ พื้นที่
เช่นจากเกาะ Qeshm หรือที่ Sarkhun ทางตอนเหนือของ Bandar Abbas
ปริมาณของน้ำมันหนักหรือแอสฟัลต์ที่มีการตรวจสอบ
และการทำแผนที่ทางธรณีวิทยาก่อนหน้านี้ใน
Kuh-e Gavbast, Kuh-e Shu, Kuh-e Khamir,
Kuh-e Anguru, Kuh-e Genow และ Kush Kuh
ทั้งนี้ยังมีการเจรจากับบริษัทต่างประเทศ 18 แห่ง
เพื่อสำรวจน้ำมันและก๊าซใน 40 พื้นที่แห่งใหม่ที่เสนอโดย NIOC
โดยที่ 15 แห่งจะถูกเสนอในรูปแบบของสัญญาซื้อขายปิโตรเลียมของอิหร่าน (IPC)
การสำรวจน้ำมันชั้นหินดินดานในเขต Lorestan ในอิหร่านตะวันตกได้เริ่มต้นโดย NIOC
นี่คืออุปทานโดยตรงหรือโดยอ้อมขาย หรือการถ่ายโอนอุปกรณ์และเทคโนโลยีต่าง ๆ
สำหรับอุตสาหกรรมน้ำมันและก๊าซเป็นสิ่งต้องห้าม
ภายใต้การคว่ำบาตรที่นำโดยสหรัฐที่กำหนดไว้ในภาคพลังงานของอิหร่าน
เพราะข้อพิพาทเกี่ยวกับโครงการนิวเคลียร์ของกรุงเตหะราน
เรียบเรียง/ที่มา
http://bit.ly/31lrQe1
http://bit.ly/33g6hgP