ก่อนอื่น สำหรับท่านใดยังไม่เข้าใจคำว่า สังขาร กับ นิพพาน ผมอธิบายสั้นๆ ไว้ใน Spoil นะครับ
และเนื่องจากอัตตา ไม่ใช่สิ่งตรงข้ามกับอนัตตา เพื่อความถูกต้องผมจะขอใช้คำว่า "ไม่ใช่อนัตตา" และวงเล็บว่าเป็นอัตตาไว้เพื่อความเข้าใจ
[Spoil] คลิกเพื่อดูข้อความที่ซ่อนไว้สัพเพ ธัมมา อนัตตา แปลว่า ธรรมทั้งหลายทั้งปวง เป็นอนัตตา
คำว่า "ธรรมทั้งหลายทั้งปวง" มีอะไรบ้าง? ธรรมมี 2 อย่างคือ สังขารธรรม กับ วิสังขารธรรม
แปลตรงตัวง่ายๆ คือ สังขาร กับ สิ่งที่ไม่ใช่สังขาร (วิ = ไม่ใช่)
แล้วสิ่งที่ไม่ใช่สังขาร มีอะไรบ้าง? มีอย่างเดียว คือ นิพพาน
พระสูตรสำคัญพระสูตรหนึ่ง เป็นพระสูตรที่ทำให้พระปัญจวัคคีย์ครบทั้ง 5 รูปบรรลุธรรม (เป็นพระโสดาบัน 4 รูป และเป็นพระอรหันต์ คือ พระอัญญาโกณทัญญะ 1 รูป) คือ อนัตตลักขณสูตร
พระสูตรดังกล่าว พระพุทธเจ้าตรัสถึง "สังขาร" ว่าไม่เที่ยง เป็นทุกข์ จึงเป็นอนัตตา ไม่ควรไปยึดมั่นถือมั่น
และพระสูตรนี้เอง ทำให้มีคนกลุ่มหนึ่ง จับเอาลักษณะของสังขาร คือ "ไม่เที่ยง" กับ "เป็นทุกข์" มาเทียบกับธรรมอีกชนิดหนึ่ง คือ นิพพาน ซึ่งมีคุณลักษณะ เที่ยง เป็นสุข แล้วสรุปว่า นิพพานไม่ใช่อนัตตา (หรือนิพพานเป็นอัตตาตามที่พวกเขาเรียกกัน)
ถามว่าทำแบบนี้ได้หรือไม่? คำตอบคือ ไม่ได้นะครับ
แต่เราสามารถบอกได้ว่า สังขารใดที่เที่ยง และเป็นสุข สังขารนั้นไม่ใช่อนัตตา (หรือสังขารนั้นเป็นอัตตา) แบบนี้ได้
เช่นเดียวกัน ถ้ามีนิพพานที่ไม่เที่ยง และเป็นทุกข์ นิพพานนั้นก็ไม่ใช่อนัตตา เช่นกัน
ซึ่งทั้งสังขารที่เที่ยง และนิพพานที่ไม่เที่ยง ในโลกนี้ไม่มี
เรามีแต่สังขารที่ไม่เที่ยงและเป็นทุกข์ กับนิพพานที่เที่ยงและเป็นสุข ซึ่งทั้ง 2 อย่าง เป็นอนัตตาทั้งสิ้น
เพื่อความเข้าใจ ผมขอยกตัวอย่างคือ สัตว์ กับ พืช ที่ต่างก็เป็นสิ่งมีชีวิต แต่มีคุณลักษณะที่แตกต่างกัน
สัตว์ สามารถเคลื่อนย้ายตัวเองจากที่หนึ่งไปยังอีกที่หนึ่งได้ แต่พืช ทำแบบนั้นไม่ได้
ถ้าเราบอกว่า "สัตว์ใดที่สามารถเคลื่อนย้ายตัวเองได้ สัตว์นั้นจะต้องตาย แต่ถ้าสัตว์ใดไม่สามารถเคลื่อนย้ายตัวเองได้ สัตว์นั้นไม่มีวันตาย" แบบนี้ถูกต้อง
เพราะในโลกเรา ไม่มีสัตว์ชนิดใดที่ไม่สามารถเคลื่อนย้ายตัวเองได้
แต่เราจะบอกว่า พืช ไม่มีวันตาย เพราะเคลื่อนย้ายตัวเองไม่ได้ แบบนี้ผิด
ดังนั้น จึงได้ข้อสรุปว่า ผู้ที่เชื่อว่านิพพานเป็นอัตตา เกิดจากการจินตนาการ "สังขารธรรม" ชนิดหนึ่งขึ้นมาใหม่ แล้วตั้งชื่อเรียกสังขารนั้นว่า "นิพพาน"
สังขารที่จิตนาการขึ้นมานั้น มีคุณลักษณะเที่ยง และเป็นสุข จึงไม่ใช่อนัตตา (หรือเป็นอัตตา)
รูป (หมายถึงที่เป็นนิพพานแบบที่พวกเขาจินตนาการขึ้น อาจจะเอาไว้ไปพบพระพุทธเจ้า) จะไม่เป็นไปเพื่ออาพาธ
เวทนา (เอาไว้เสวยความสุขจากสมาธิ) ก็จะไม่เป็นไปเพื่ออาพาธเช่นกัน สุขตลอดกาลทั้งวันทั้งคืน
นิพพานเป็นอัตตาจริงหรือ?
และเนื่องจากอัตตา ไม่ใช่สิ่งตรงข้ามกับอนัตตา เพื่อความถูกต้องผมจะขอใช้คำว่า "ไม่ใช่อนัตตา" และวงเล็บว่าเป็นอัตตาไว้เพื่อความเข้าใจ
[Spoil] คลิกเพื่อดูข้อความที่ซ่อนไว้
พระสูตรสำคัญพระสูตรหนึ่ง เป็นพระสูตรที่ทำให้พระปัญจวัคคีย์ครบทั้ง 5 รูปบรรลุธรรม (เป็นพระโสดาบัน 4 รูป และเป็นพระอรหันต์ คือ พระอัญญาโกณทัญญะ 1 รูป) คือ อนัตตลักขณสูตร
พระสูตรดังกล่าว พระพุทธเจ้าตรัสถึง "สังขาร" ว่าไม่เที่ยง เป็นทุกข์ จึงเป็นอนัตตา ไม่ควรไปยึดมั่นถือมั่น
และพระสูตรนี้เอง ทำให้มีคนกลุ่มหนึ่ง จับเอาลักษณะของสังขาร คือ "ไม่เที่ยง" กับ "เป็นทุกข์" มาเทียบกับธรรมอีกชนิดหนึ่ง คือ นิพพาน ซึ่งมีคุณลักษณะ เที่ยง เป็นสุข แล้วสรุปว่า นิพพานไม่ใช่อนัตตา (หรือนิพพานเป็นอัตตาตามที่พวกเขาเรียกกัน)
ถามว่าทำแบบนี้ได้หรือไม่? คำตอบคือ ไม่ได้นะครับ
แต่เราสามารถบอกได้ว่า สังขารใดที่เที่ยง และเป็นสุข สังขารนั้นไม่ใช่อนัตตา (หรือสังขารนั้นเป็นอัตตา) แบบนี้ได้
เช่นเดียวกัน ถ้ามีนิพพานที่ไม่เที่ยง และเป็นทุกข์ นิพพานนั้นก็ไม่ใช่อนัตตา เช่นกัน
ซึ่งทั้งสังขารที่เที่ยง และนิพพานที่ไม่เที่ยง ในโลกนี้ไม่มี
เรามีแต่สังขารที่ไม่เที่ยงและเป็นทุกข์ กับนิพพานที่เที่ยงและเป็นสุข ซึ่งทั้ง 2 อย่าง เป็นอนัตตาทั้งสิ้น
เพื่อความเข้าใจ ผมขอยกตัวอย่างคือ สัตว์ กับ พืช ที่ต่างก็เป็นสิ่งมีชีวิต แต่มีคุณลักษณะที่แตกต่างกัน
สัตว์ สามารถเคลื่อนย้ายตัวเองจากที่หนึ่งไปยังอีกที่หนึ่งได้ แต่พืช ทำแบบนั้นไม่ได้
ถ้าเราบอกว่า "สัตว์ใดที่สามารถเคลื่อนย้ายตัวเองได้ สัตว์นั้นจะต้องตาย แต่ถ้าสัตว์ใดไม่สามารถเคลื่อนย้ายตัวเองได้ สัตว์นั้นไม่มีวันตาย" แบบนี้ถูกต้อง
เพราะในโลกเรา ไม่มีสัตว์ชนิดใดที่ไม่สามารถเคลื่อนย้ายตัวเองได้
แต่เราจะบอกว่า พืช ไม่มีวันตาย เพราะเคลื่อนย้ายตัวเองไม่ได้ แบบนี้ผิด
ดังนั้น จึงได้ข้อสรุปว่า ผู้ที่เชื่อว่านิพพานเป็นอัตตา เกิดจากการจินตนาการ "สังขารธรรม" ชนิดหนึ่งขึ้นมาใหม่ แล้วตั้งชื่อเรียกสังขารนั้นว่า "นิพพาน"
สังขารที่จิตนาการขึ้นมานั้น มีคุณลักษณะเที่ยง และเป็นสุข จึงไม่ใช่อนัตตา (หรือเป็นอัตตา)
รูป (หมายถึงที่เป็นนิพพานแบบที่พวกเขาจินตนาการขึ้น อาจจะเอาไว้ไปพบพระพุทธเจ้า) จะไม่เป็นไปเพื่ออาพาธ
เวทนา (เอาไว้เสวยความสุขจากสมาธิ) ก็จะไม่เป็นไปเพื่ออาพาธเช่นกัน สุขตลอดกาลทั้งวันทั้งคืน