ก่อนที่คุณ CNCK จะมาร่ายเรื่องตำแหน่ง "เจ้าพระยา" และให้ความรู้ดแก่พวกเราว่าชาวต่างชาติที่เป็นเจ้าพระยาคนแรกคือใคร (เห็นเมื่อวานนี้บอกเอาไว้อย่างนี้) ผมก็ขอเกริ่นปูทางเป็นหางเครื่องให้ก่อนก็แล้วนะครับเกี่ยวกับ "ขุนนาง" ในสมัยก่อน เอาแบบคร่าวๆ....
โดยทั่วๆ ไปก็เป็นที่ทราบกันดีว่ากฏหมายว่าด้วย "บรรดาศักดิ์" / "ราชทินนาม" ถูกตราขึ้นเป็นรูปธรรมในรัชสมัยของสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ แต่ความเห็นส่วนตัวของผมแล้ว ผมเชื่อว่าตำแหน่งตรงนี้น่าจะมีมาก่อนหน้านั้นแล้ว หากแต่ยังไม่ได้ตราขึ้นเป็น "รูปธรรม" ที่ผมมองเช่นนี้ก็เพราะ ในสมัยที่สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถยังไม่ได้ขึ้นครองราชย์ มีพระญาติองค์หนึ่งของพระบรมไตรฯ ชื่อ "พระยายุทธิษฐิระ" (จะเห็นว่าแหน่ง "พระยา" ถูกใช้มาก่อนตรากฏหมายว่าด้วยบรรดาศักดิ์) ซึ่งต่อมาพระยายุทธฯ ท่านนี้ได้กลายเป็นศรัตรูกับสมเด็จพระบรมไตรฯ อนึ่ง มีนักประวัติศาสตร์บางท่านมีความเห็นต่างว่ากฏหมายว่าด้วยศักดินานี้ตราขึ้นในรัชสมัยพระณเรศวร ก็มีมุมมที่หลากหลายและแตกต่าง แต่กระแสหลัก็ยังเห็นว่าตราขึ้นในสมัยสมเด็จพระบรมไตรฯ
คนจะเป็น "ขุนนาง" ได้ต้องมีคุณสมบัติอย่างไร? และรวมถึงข้าราชบริพารที่ทำงานในพระราชวังด้วยไหม?
"ขุนนาง" คือสามัญชนที่มีโอกาสได้รับเข้าไปรับใช้พระเจ้าแผ่นดินและมีศักดินาที่ 400ไร่ขึ้นไป ต่ำกว่า400ไร่ไม่เรียกว่าขุนนาง ยกเว้นข้าราชบริพารในกรมมหาดเล็กแม้จะมีศักดินาต่ำก็จัดว่าเป็นขุนนางเพราะข้าราชการเหล่านี้จะได้รับการเลือกสรรจากพระเจ้าแผ่นดินโดยตรงซึ่งส่วนใหญ่จะเป็นลูกหลานของเสนาบดีหรือขุนนางชั้นผู้ใหญ่ที่ไว้วางพระทัยได้
ในสมัยพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศกำหนดคุณสมบัติผู้ที่จะเป็นขุนนางเอาไว้๔ประการ ชาติวุฒิ (มีญาติเป็นขุนนางชั้นผู้ใหญ่มาก่อน) วัยวุฒิ (อายุ31 ขึ้นไป) คุณวุฒิ และปัญญาวุฒิ นอกจากนี้ยังต้องมี "ฉันทาธิบดี" (ถวายสิ่งที่มีพระราชประสงค์) "วิริยาธิบดี" (มีความเพียรในหน้าที่ราชการ) "จิตาธิบดี" (กล้าหาญในสงคราม) และสุดท้าย "วิมังสาธิบดี" (มีความแยบคายในการพิพากษาและอุบายในราชการ)
และเพื่อความมั่นคงของราชบัลลังก์ มีการกำหนดเอาไว้เป็นกฏเหล็กว่า ห้ามขุนนางระดับเจ้าเมืองไปมาหาสู่กันเว้นไว้แต่มีพระบรมราชานุญาต ห้ามขุนนางที่มีศักดินาตั้งแต่ 800 - 10000 คบหาพระราชโอรสหรือพระธิดา ห้ามขุนนางที่มีศักดินา 1600 - 100000 ไปมามาหาสู่กันในเรือนหรือที่สงัด หรือลักลอบเจรจากันสองต่อสอง หากละเมิดต้องโทษประหารชีวิต
ส่วนโทษที่ไม่ใช่การประหารชีวิตก็ให้พิจาณาตามบรรดาศักดิ์ เช่นโทษการวิวาทะกันในเขตพระราชวัง คนที่มีบรรดาศักดิ์สูงจะได้รับโทษน้อยกว่าคนที่มีบรรดาศักดิต่ำกว่า (งงล่ะสิ??) ถือว่าเป็นการที่ "ผู้น้อย" ไปละเมิด "ผู้ใหญ่" แต่อีกทางหนึ่ง ถ้าเป็นความผิดเกี่ยบกับการรับผิดชอบในหน้าที่ราชการ หรือความผิดทางอาญา ขุนนางที่มีศักดินาสูงกว่าจะได้รับการลงโทษหนักกว่าขุนนางชั้นผู้น้อย
ตำแหน่ง พระ พระยา เจ้าพระยา สมเด็จเจ้าพระยา.??? มีที่มาอย่างไร?
คหสต. เท่าที่อ่านๆ พงศาวดาร จดหมายเหตุ หนังสือประวัติศาสตร์มาหลายๆ เล่ม ตำแหน่งขุนนางแรกเริ่มเดิมที เรายังใช้ แม่ทัพ นายกอง หมื่น พัน นายร้อย นายสิบ (ทางภาคเหนือเขามีตำแหน่ง "แสน" ด้วยนะครับ) ต่อมาเราก็รับอิทธิพลจากเขมร อินเดียเรื่องนี้ โดยนำแหน่ง พระ พระยา เข้ามาใช้ ส่วนตำแหน่ง "เจ้าพระยา" นั้น กระแสหลัก คือนักประวัติศาสตร์ไทยและฝรั่งบอกว่าพึ่งจะนำมาในช่วงอยุธยาตอนปลาย ธนบุรี และ รัตนโกสินทร์ อย่างไรก็ดี....ก็มีข้อมูลให้น่าถกต่อว่า ในรัชสมัยพระณเรศวร มีการแต่ง "เจ้าพระยา" ชัยบูรณ์ ให้เป็น "เจ้าพระยา" สูรศรี (เจ้าพระยาสุรสีห์) ไปครองเมืองพิษณุโลก อ้าว...ไหนว่ากระแสหลักบอกว่าตำแหน่ง "เจ้าพระยา" พึ่งจะนำมาใช้ในสมัยปลายอยุธยา แต่ทำไมความถึงไปปรากฏในพงศาวดารว่ามีแต่งตั้งตำแหน่ง "เจ้าพระยา" มาตั้งแต่สมัยพระณเรศวร.....อันนี้น่าถก
ปล. ผมจะไม่แท็กห้องประวัติศาสตร์นะครับ กลัวเจ้าหน้าที่พันทิปปลดแท็กห้องรดน. ที่ต้ั้งห้องรดน. เพราะต้องการทำตัวเป็นกระเบื้องล่อหยกอย่างคุณ CNCK ออกมา ถกกันเรื่องนี้ ความจริงคุณ cnck ก็บอกไว้โดยไม่มีการร้องขอตั้งแต่เมือวานว่าจะออกมาเขียนให้ความรู้ นี่ผมยัง 50/50 ว่าจะเชื่อไม่เชื่อดี เพราะที่ผ่านๆ มาแกก็บอกว่าจะเขียนนู่นทำนี่ ก็ไม่ค่อยให้เห็นสักที
.....บรรดาศักดิ์ ราชทินนาม “ขุนนาง” สมัยก่อน..../วัชรานนท์
โดยทั่วๆ ไปก็เป็นที่ทราบกันดีว่ากฏหมายว่าด้วย "บรรดาศักดิ์" / "ราชทินนาม" ถูกตราขึ้นเป็นรูปธรรมในรัชสมัยของสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ แต่ความเห็นส่วนตัวของผมแล้ว ผมเชื่อว่าตำแหน่งตรงนี้น่าจะมีมาก่อนหน้านั้นแล้ว หากแต่ยังไม่ได้ตราขึ้นเป็น "รูปธรรม" ที่ผมมองเช่นนี้ก็เพราะ ในสมัยที่สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถยังไม่ได้ขึ้นครองราชย์ มีพระญาติองค์หนึ่งของพระบรมไตรฯ ชื่อ "พระยายุทธิษฐิระ" (จะเห็นว่าแหน่ง "พระยา" ถูกใช้มาก่อนตรากฏหมายว่าด้วยบรรดาศักดิ์) ซึ่งต่อมาพระยายุทธฯ ท่านนี้ได้กลายเป็นศรัตรูกับสมเด็จพระบรมไตรฯ อนึ่ง มีนักประวัติศาสตร์บางท่านมีความเห็นต่างว่ากฏหมายว่าด้วยศักดินานี้ตราขึ้นในรัชสมัยพระณเรศวร ก็มีมุมมที่หลากหลายและแตกต่าง แต่กระแสหลัก็ยังเห็นว่าตราขึ้นในสมัยสมเด็จพระบรมไตรฯ
คนจะเป็น "ขุนนาง" ได้ต้องมีคุณสมบัติอย่างไร? และรวมถึงข้าราชบริพารที่ทำงานในพระราชวังด้วยไหม?
"ขุนนาง" คือสามัญชนที่มีโอกาสได้รับเข้าไปรับใช้พระเจ้าแผ่นดินและมีศักดินาที่ 400ไร่ขึ้นไป ต่ำกว่า400ไร่ไม่เรียกว่าขุนนาง ยกเว้นข้าราชบริพารในกรมมหาดเล็กแม้จะมีศักดินาต่ำก็จัดว่าเป็นขุนนางเพราะข้าราชการเหล่านี้จะได้รับการเลือกสรรจากพระเจ้าแผ่นดินโดยตรงซึ่งส่วนใหญ่จะเป็นลูกหลานของเสนาบดีหรือขุนนางชั้นผู้ใหญ่ที่ไว้วางพระทัยได้
ในสมัยพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศกำหนดคุณสมบัติผู้ที่จะเป็นขุนนางเอาไว้๔ประการ ชาติวุฒิ (มีญาติเป็นขุนนางชั้นผู้ใหญ่มาก่อน) วัยวุฒิ (อายุ31 ขึ้นไป) คุณวุฒิ และปัญญาวุฒิ นอกจากนี้ยังต้องมี "ฉันทาธิบดี" (ถวายสิ่งที่มีพระราชประสงค์) "วิริยาธิบดี" (มีความเพียรในหน้าที่ราชการ) "จิตาธิบดี" (กล้าหาญในสงคราม) และสุดท้าย "วิมังสาธิบดี" (มีความแยบคายในการพิพากษาและอุบายในราชการ)
และเพื่อความมั่นคงของราชบัลลังก์ มีการกำหนดเอาไว้เป็นกฏเหล็กว่า ห้ามขุนนางระดับเจ้าเมืองไปมาหาสู่กันเว้นไว้แต่มีพระบรมราชานุญาต ห้ามขุนนางที่มีศักดินาตั้งแต่ 800 - 10000 คบหาพระราชโอรสหรือพระธิดา ห้ามขุนนางที่มีศักดินา 1600 - 100000 ไปมามาหาสู่กันในเรือนหรือที่สงัด หรือลักลอบเจรจากันสองต่อสอง หากละเมิดต้องโทษประหารชีวิต
ส่วนโทษที่ไม่ใช่การประหารชีวิตก็ให้พิจาณาตามบรรดาศักดิ์ เช่นโทษการวิวาทะกันในเขตพระราชวัง คนที่มีบรรดาศักดิ์สูงจะได้รับโทษน้อยกว่าคนที่มีบรรดาศักดิต่ำกว่า (งงล่ะสิ??) ถือว่าเป็นการที่ "ผู้น้อย" ไปละเมิด "ผู้ใหญ่" แต่อีกทางหนึ่ง ถ้าเป็นความผิดเกี่ยบกับการรับผิดชอบในหน้าที่ราชการ หรือความผิดทางอาญา ขุนนางที่มีศักดินาสูงกว่าจะได้รับการลงโทษหนักกว่าขุนนางชั้นผู้น้อย
ตำแหน่ง พระ พระยา เจ้าพระยา สมเด็จเจ้าพระยา.??? มีที่มาอย่างไร?
คหสต. เท่าที่อ่านๆ พงศาวดาร จดหมายเหตุ หนังสือประวัติศาสตร์มาหลายๆ เล่ม ตำแหน่งขุนนางแรกเริ่มเดิมที เรายังใช้ แม่ทัพ นายกอง หมื่น พัน นายร้อย นายสิบ (ทางภาคเหนือเขามีตำแหน่ง "แสน" ด้วยนะครับ) ต่อมาเราก็รับอิทธิพลจากเขมร อินเดียเรื่องนี้ โดยนำแหน่ง พระ พระยา เข้ามาใช้ ส่วนตำแหน่ง "เจ้าพระยา" นั้น กระแสหลัก คือนักประวัติศาสตร์ไทยและฝรั่งบอกว่าพึ่งจะนำมาในช่วงอยุธยาตอนปลาย ธนบุรี และ รัตนโกสินทร์ อย่างไรก็ดี....ก็มีข้อมูลให้น่าถกต่อว่า ในรัชสมัยพระณเรศวร มีการแต่ง "เจ้าพระยา" ชัยบูรณ์ ให้เป็น "เจ้าพระยา" สูรศรี (เจ้าพระยาสุรสีห์) ไปครองเมืองพิษณุโลก อ้าว...ไหนว่ากระแสหลักบอกว่าตำแหน่ง "เจ้าพระยา" พึ่งจะนำมาใช้ในสมัยปลายอยุธยา แต่ทำไมความถึงไปปรากฏในพงศาวดารว่ามีแต่งตั้งตำแหน่ง "เจ้าพระยา" มาตั้งแต่สมัยพระณเรศวร.....อันนี้น่าถก
ปล. ผมจะไม่แท็กห้องประวัติศาสตร์นะครับ กลัวเจ้าหน้าที่พันทิปปลดแท็กห้องรดน. ที่ต้ั้งห้องรดน. เพราะต้องการทำตัวเป็นกระเบื้องล่อหยกอย่างคุณ CNCK ออกมา ถกกันเรื่องนี้ ความจริงคุณ cnck ก็บอกไว้โดยไม่มีการร้องขอตั้งแต่เมือวานว่าจะออกมาเขียนให้ความรู้ นี่ผมยัง 50/50 ว่าจะเชื่อไม่เชื่อดี เพราะที่ผ่านๆ มาแกก็บอกว่าจะเขียนนู่นทำนี่ ก็ไม่ค่อยให้เห็นสักที