เมื่อคืน part นี้
ละครตัดเร็วมาก ดูแทบไม่ทัน ใครไม่รู้ประวัติศาสตร์อาจจะงง
***********************************************************************
แผนปลงพระชนม์ และยึดราชบัลลังก์ สมเด็จพระนารายณ์มหาราช
ภาพเขียนกรุงศรีอยุธยาโดยชาวดัตช์
หนังสืออีกเล่มหนึ่ง ซึ่งจัดพิมพ์โดยสยามสมาคม เป็นภาษาอังกฤษชื่อ Witnesses to a Revolution : Siam 1688 แปลได้ว่า “พยานในเหตุการณ์ปฏิวัติแห่งกรุงสยาม ค.ศ. ๑๖๘๘” ตรงกับรัชกาลของสมเด็จพระนารายณ์มหาราช ในสมัยกรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานี มี Michael Smithies เป็นผู้แปลเอกสารต่างๆ ที่ไปค้นคว้ามาได้ และเป็นบรรณาธิการด้วย ข้อมูลจากหนังสือนี้เมื่อนำมาประกอบกับข้อมูลอื่นทำให้เห็นด้านหนึ่งของความสัมพันธ์ระหว่างประเทศฮอลันดาและสยาม เกี่ยวกับบทบาทชาวฮอลันดาในแผนปลงพระชนม์และยึดราชบัลลังก์สมเด็จพระนารายณ์มหาราช
พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับพระราชหัตถเลขา และฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ บันทึกเหตุการณ์สวรรคตของสมเด็จพระนารายณ์มหาราชไว้ว่า
“พระปีย์คนนี้เป็นบุตรขุนไกรสิทธิศักดิ์ชาวบ้านแก่น ทรงพระกรุณาเอามาเลี้ยงไว้ในพระราชวังแต่ยังเยาว์ ให้มีนางนมพี่เลี้ยงประดุจลูกหลวง และพระปีย์มีพรรณสัณฐานต่ำเตี้ย ทรงพระกรุณาเรียกว่า อ้ายเตี้ย และพระปีย์กอรปด้วยสวามิภักดิ์นอนอยู่ปลายฝ่าพระบาท คอยปฏิบัติพยุงพระองค์ลุกนั่งอยู่
ครั้นรุ่งเพลาเช้าพระปีย์ลุกออกมาบ้วนปากล้างหน้า ณ ประตูกำแพงแก้ว จึงหลวงสรศักดิ์ผู้สำเร็จราชการ ณ ที่มหาอุปราชสั่งให้ขุนพิพิธรักษาชาวที่ผลักพระปีย์ตกลงไปจากประตูกำแพงแก้ว และพระปีย์ร้องขึ้นได้คำเดียวว่า ทูลกระหม่อมแก้วช่วยด้วย พอขาดคำลง คนทั้งหลายก็กุมเอาตัวพระปีย์ไปประหารชีวิตตาย
ในขณะนั้นพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวตรัสได้ทรงฟังเรื่องพระปีย์ร้องขึ้นมาดังนั้น ก็ตกพระทัย ความอาลัยในพระปีย์ ดำรัสว่า ใครทำอะไรกับอ้ายเตี้ยเล่า และสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวก็สวรรคตในเพลาวันนั้น เป็นวันพฤหัสบดี เดือน ๕ แรม ๓ ค่ำ ศักราช ๑๐๔๔ ปีจอ จัตวาศก”๕,
สาเหตุสวรรคตในที่นี้จึงเกิดจากความ “ตกพระทัย ความอาลัยในพระปีย์” ทำให้พระอาการประชวรทรุดลงและสวรรคต
พระราชวังสมเด็จพระนารายณ์มหาราชที่ละโว้
สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ได้ทรงให้เชิงอรรถเกี่ยวกับวันสวรรคตว่า
“ปีที่สมเด็จพระนารายณ์สวรรคต ตามที่จดไว้ในหนังสือพงศาวดารนี้ผิด ที่จริงอีก ๖ ปี จึงสวรรคตเมื่อ ณ วันอาทิตย์ เดือน ๘ ขึ้น ๑๑ ค่ำ ปีมะโรง จุลศักราช ๑๐๕๐ ตรงกับวันที่ ๑๑ กรกฎาคม คริสตศักราช ๑๖๘๗”
วันที่สวรรคตเป็นที่ยอมรับโดยทั่วไปว่า คือวันที่ ๑๑ กรกฎาคม และปีสวรรคตที่ถูกต้อง คือคริสต์ศักราช ๑๖๘๘ (พ.ศ. ๒๒๓๑) ส่วนเวลานั้นจะเห็นได้ว่ายังมีต่างๆ กันไป
ร่องรอยบางประการเกี่ยวกับการสวรรคตปรากฏในพระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับพระจักรพรรดิพงศ์ (จาด) บันทึกเหตุการณ์เดียวกันนี้ต่างไปว่า
“เจ้าพระขวัญทรงพระเสลี่ยงขึ้นไปถึง พญาสุรศักดิ์สั่งให้เอาไปวัดซาก พญาสุรศักดิ์ขี่ช้างพังออกไปด้วย จึงให้พนักงานทำเสียสำเร็จแล้วก็กลับเข้ามาพระราชวังเพลาสามยาม พระราชรักษาให้เรียนถามพญาเพทราชา พญาสุรศักดิ์ว่าพร้อมหรือยัง บอกว่าพร้อมแล้ว ขุนองค์อยู่งานถอนนิ้วมือขึ้นจากพระองค์ พระโอษฐ์งับก็นิ่งไป วันเสาร์ขึ้น ๕ ค่ำ เดือน ๙ เพลา ๑๐ ทุ่ม เสด็จนิพพาน”
ความสำคัญ คือพระราชรักษาถามพญาเพทราชากับพญาสุรศักดิ์ (พระเพทราชาและหลวงสรศักดิ์) ว่า
“พร้อมหรือยัง”
คำถามคือว่า
พร้อมที่จะทำอะไร?
สมเด็จพระนารายณ์มหาราชทรงออกว่าราชการ
เมื่อได้รับคำตอบว่า
“พร้อมแล้ว ขุนองค์อยู่งานถอนนิ้วมือขึ้นจากพระองค์” การถอนนิ้วมือขึ้นจากพระองค์ สันนิษฐานว่าถอนจากพระโอษฐ์ (พงศาวดารน่าจะคัดลอกพระโอษฐ์ ผิดเป็นพระองค์) เพราะเมื่อถอนนิ้วมือขึ้นแล้ว
“พระโอษฐ์งับก็นิ่งไป”
คำถามคือว่า
นิ้วมือของขุนองค์อยู่งานนั้นไปทำอะไรอยู่ที่พระโอษฐ์? บีบพระโอษฐ์? เพื่อ?
กระแสข่าวร่วมสมัย เกี่ยวกับการสวรรคต
“He finally died two days later, at eleven o’clock in the morning, either of his sickness, or through some potion which hastened his death.”
“ในที่สุดพระองค์สวรรคตสองวันต่อมา เมื่อเวลา ๑๑ โมงเช้า จากการทรงพระประชวร หรือโดยโอสถบางอย่างที่เร่งการสวรรคตของพระองค์”
ฉะนั้นที่บีบพระโอษฐ์ เพื่อถวาย “โอสถบางอย่าง”?
“The king died at the same time. We have definite information that the Dutch were heavily involved in these revolutions, particularly a certain Daniel in their lodge, a native of Sedan, and surgeon by profession, a convinced heretic and disclosed enemy of the catholic religion and the French. It is also held by the same source for which there are testimonies that poison was added to a potion given to the king, which greatly hastened his death.”
“พระมหากษัตริย์สวรรคตในเวลาเดียวกัน เรามีข่าวแน่นอนว่า พวกดัตช์มีส่วนเกี่ยวข้องอย่างมากในการปฏิวัติ โดยเฉพาะนายดาเนียล ศัลยแพทย์ ซึ่งมีพื้นเพอยู่ที่เซดาน และเป็นผู้ที่ประกาศตนเป็นศัตรูต่อศาสนาคาทอลิก และชาวฝรั่งเศส แหล่งข่าวเดียวกันบอกว่ามีคำให้การว่าได้มีการผสมยาพิษลงในพระโอสถที่ถวายพระมหากษัตริย์ ซึ่งมีส่วนอย่างยิ่งในการเร่งให้สวรรคต”
ฉะนั้นมิได้มีแต่เพียงกระแสข่าว แต่มีการระบุตัวบุคคล คือ ศัลยแพทย์ดาเนียล และว่ามีข้อมูลที่แน่ชัดที่เป็น “คำให้การ” ว่า “มีการผสมยาพิษลงในพระโอสถที่ถวายพระมหากษัตริย์ ซึ่งมีส่วนอย่างยิ่งในการเร่งให้สวรรคต”
คำให้การแผนปลงพระชนม์
“The said Ok-khun Rot declared and told us what follows, that the 10th lunar day of the month of January in the year 1688, being in Luovo in the house of Ok-pra Pechracha, the Dutch captain and Daniel Moculuan came at night to the house of Ok-pra Pechracha and locked themselves in a room together, making me stay in the room near the door, and Ok-luang Sarasy, son of Ok-pra Pechracha asked the Dutch captain, ‘How are we going to undertake this affair?’ The Dutch captain replied to Daniel who served as his interpreter, ‘You must administer a slow poison to the king, and Daniel will prepare it, and Ok-muen Sri Muen Chaya, who is ever about the king, will give it to the king…’ “
“ออกขุนโรจน์ผู้นี้แถลงต่อพวกเราดังต่อไปนี้ ในวันที่ ๑๐ มกราคม ค.ศ. ๑๖๘๘ ขณะอยู่ที่ละโว้ ที่บ้านของออกพระเพทราชา กัปตันชาวดัตช์ และหมอข้าหลวงดาเนียลได้มาที่บ้านของออกพระเพทราชาเวลากลางคืน และปิดประตูประชุมกันในห้อง โดยให้ข้าอยู่ในห้องใกล้ประตู และออกหลวงสรศักดิ์ ลูกออกพระเพทราชาถามกัปตันชาวดัตช์ว่า ‘เราจะดำเนินการอย่างไรสำหรับการครั้งนี้’ กัปตันชาวดัตช์ตอบผ่านดาเนียล ซึ่งทำหน้าที่ล่ามว่า ‘ท่านต้องให้ยาพิษที่แสดงผลช้าๆ ต่อพระเจ้าอยู่หัว โดยดาเนียลจะเตรียมให้ และออกหมื่นศรีหมื่นชัย ซึ่งอยู่เฝ้าใกล้ชิดพระเจ้าอยู่หัวอยู่เสมอจะเป็นผู้ถวาย…’ “
คำให้การนี้ระบุแน่ชัดถึงวัน เวลา และสถานที่ วิธีการที่ใช้และผู้ที่เกี่ยวข้อง (โดยเฉพาะกรณีหมอดาเนียลซึ่งสอดคล้องกับกระแสข่าว) อย่างชัดเจน ในการร่วมกันวางแผนการปลงพระชนม์สมเด็จพระนารายณ์มหาราช ซึ่งสอดคล้องกับเหตุการณ์ที่เกิดต่อมา
คำให้การแผนยึดราชบัลลังก์
๑. ซ่องสุมกำลัง
“…and when the king will be under its influence, Ok-meun Sri Meun Chaya must give you the king’s seal. Above all, if Ok-pra Vitticamheng brings medicines to give to the king, Ok-meun Sri Meun Chaya must not give them to the king, only those which Daniel would give to him, so long as he could prevent Ok-pra Vitticamheng approaching the king.”
“เมื่อพระเจ้าอยู่หัวทรงตกอยู่ภายใต้พิษยา ออกหมื่นศรีหมื่นชัยต้องนำพระราชลัญจกรมามอบให้ เหนือสิ่งอื่นใด ถ้าออกพระฤทธิกำแหงนำพระโอสถมาถวาย ออกหมื่นศรีหมื่นชัยจะต้องไม่ถวายพระเจ้าอยู่หัว ถวายเฉพาะที่ดาเนียลจัดให้ และต้องกีดกันไม่ให้ออกพระฤทธิกำแหงได้เข้าเฝ้า”
สมเด็จพระนารายณ์มหาราชเริ่มพระอาการประชวรประมาณเดือนกุมภาพันธ์ ต่อมาไม่สามารถว่าราชการได้ ออกพระเพทราชาเริ่มมีบทบาทในการว่าราชการ และออกพระฤทธิกำแหง (คอนสแตนติน ฟอลคอน/ออกญาวิชาเยนทร์) ถูกกีดกันให้เข้าเฝ้าได้น้อยลง
แผนปลงพระชนม์ และยึดราชบัลลังก์ สมเด็จพระนารายณ์มหาราช
ละครตัดเร็วมาก ดูแทบไม่ทัน ใครไม่รู้ประวัติศาสตร์อาจจะงง
***********************************************************************
แผนปลงพระชนม์ และยึดราชบัลลังก์ สมเด็จพระนารายณ์มหาราช
ภาพเขียนกรุงศรีอยุธยาโดยชาวดัตช์
หนังสืออีกเล่มหนึ่ง ซึ่งจัดพิมพ์โดยสยามสมาคม เป็นภาษาอังกฤษชื่อ Witnesses to a Revolution : Siam 1688 แปลได้ว่า “พยานในเหตุการณ์ปฏิวัติแห่งกรุงสยาม ค.ศ. ๑๖๘๘” ตรงกับรัชกาลของสมเด็จพระนารายณ์มหาราช ในสมัยกรุงศรีอยุธยาเป็นราชธานี มี Michael Smithies เป็นผู้แปลเอกสารต่างๆ ที่ไปค้นคว้ามาได้ และเป็นบรรณาธิการด้วย ข้อมูลจากหนังสือนี้เมื่อนำมาประกอบกับข้อมูลอื่นทำให้เห็นด้านหนึ่งของความสัมพันธ์ระหว่างประเทศฮอลันดาและสยาม เกี่ยวกับบทบาทชาวฮอลันดาในแผนปลงพระชนม์และยึดราชบัลลังก์สมเด็จพระนารายณ์มหาราช
พระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับพระราชหัตถเลขา และฉบับสมเด็จพระพนรัตน์ บันทึกเหตุการณ์สวรรคตของสมเด็จพระนารายณ์มหาราชไว้ว่า
“พระปีย์คนนี้เป็นบุตรขุนไกรสิทธิศักดิ์ชาวบ้านแก่น ทรงพระกรุณาเอามาเลี้ยงไว้ในพระราชวังแต่ยังเยาว์ ให้มีนางนมพี่เลี้ยงประดุจลูกหลวง และพระปีย์มีพรรณสัณฐานต่ำเตี้ย ทรงพระกรุณาเรียกว่า อ้ายเตี้ย และพระปีย์กอรปด้วยสวามิภักดิ์นอนอยู่ปลายฝ่าพระบาท คอยปฏิบัติพยุงพระองค์ลุกนั่งอยู่
ครั้นรุ่งเพลาเช้าพระปีย์ลุกออกมาบ้วนปากล้างหน้า ณ ประตูกำแพงแก้ว จึงหลวงสรศักดิ์ผู้สำเร็จราชการ ณ ที่มหาอุปราชสั่งให้ขุนพิพิธรักษาชาวที่ผลักพระปีย์ตกลงไปจากประตูกำแพงแก้ว และพระปีย์ร้องขึ้นได้คำเดียวว่า ทูลกระหม่อมแก้วช่วยด้วย พอขาดคำลง คนทั้งหลายก็กุมเอาตัวพระปีย์ไปประหารชีวิตตาย
ในขณะนั้นพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวตรัสได้ทรงฟังเรื่องพระปีย์ร้องขึ้นมาดังนั้น ก็ตกพระทัย ความอาลัยในพระปีย์ ดำรัสว่า ใครทำอะไรกับอ้ายเตี้ยเล่า และสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวก็สวรรคตในเพลาวันนั้น เป็นวันพฤหัสบดี เดือน ๕ แรม ๓ ค่ำ ศักราช ๑๐๔๔ ปีจอ จัตวาศก”๕,
สาเหตุสวรรคตในที่นี้จึงเกิดจากความ “ตกพระทัย ความอาลัยในพระปีย์” ทำให้พระอาการประชวรทรุดลงและสวรรคต
พระราชวังสมเด็จพระนารายณ์มหาราชที่ละโว้
สมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ได้ทรงให้เชิงอรรถเกี่ยวกับวันสวรรคตว่า
“ปีที่สมเด็จพระนารายณ์สวรรคต ตามที่จดไว้ในหนังสือพงศาวดารนี้ผิด ที่จริงอีก ๖ ปี จึงสวรรคตเมื่อ ณ วันอาทิตย์ เดือน ๘ ขึ้น ๑๑ ค่ำ ปีมะโรง จุลศักราช ๑๐๕๐ ตรงกับวันที่ ๑๑ กรกฎาคม คริสตศักราช ๑๖๘๗”
วันที่สวรรคตเป็นที่ยอมรับโดยทั่วไปว่า คือวันที่ ๑๑ กรกฎาคม และปีสวรรคตที่ถูกต้อง คือคริสต์ศักราช ๑๖๘๘ (พ.ศ. ๒๒๓๑) ส่วนเวลานั้นจะเห็นได้ว่ายังมีต่างๆ กันไป
ร่องรอยบางประการเกี่ยวกับการสวรรคตปรากฏในพระราชพงศาวดารกรุงศรีอยุธยา ฉบับพระจักรพรรดิพงศ์ (จาด) บันทึกเหตุการณ์เดียวกันนี้ต่างไปว่า
“เจ้าพระขวัญทรงพระเสลี่ยงขึ้นไปถึง พญาสุรศักดิ์สั่งให้เอาไปวัดซาก พญาสุรศักดิ์ขี่ช้างพังออกไปด้วย จึงให้พนักงานทำเสียสำเร็จแล้วก็กลับเข้ามาพระราชวังเพลาสามยาม พระราชรักษาให้เรียนถามพญาเพทราชา พญาสุรศักดิ์ว่าพร้อมหรือยัง บอกว่าพร้อมแล้ว ขุนองค์อยู่งานถอนนิ้วมือขึ้นจากพระองค์ พระโอษฐ์งับก็นิ่งไป วันเสาร์ขึ้น ๕ ค่ำ เดือน ๙ เพลา ๑๐ ทุ่ม เสด็จนิพพาน”
ความสำคัญ คือพระราชรักษาถามพญาเพทราชากับพญาสุรศักดิ์ (พระเพทราชาและหลวงสรศักดิ์) ว่า “พร้อมหรือยัง”
คำถามคือว่า พร้อมที่จะทำอะไร?
สมเด็จพระนารายณ์มหาราชทรงออกว่าราชการ
เมื่อได้รับคำตอบว่า “พร้อมแล้ว ขุนองค์อยู่งานถอนนิ้วมือขึ้นจากพระองค์” การถอนนิ้วมือขึ้นจากพระองค์ สันนิษฐานว่าถอนจากพระโอษฐ์ (พงศาวดารน่าจะคัดลอกพระโอษฐ์ ผิดเป็นพระองค์) เพราะเมื่อถอนนิ้วมือขึ้นแล้ว “พระโอษฐ์งับก็นิ่งไป”
คำถามคือว่า นิ้วมือของขุนองค์อยู่งานนั้นไปทำอะไรอยู่ที่พระโอษฐ์? บีบพระโอษฐ์? เพื่อ?
กระแสข่าวร่วมสมัย เกี่ยวกับการสวรรคต
“He finally died two days later, at eleven o’clock in the morning, either of his sickness, or through some potion which hastened his death.”
“ในที่สุดพระองค์สวรรคตสองวันต่อมา เมื่อเวลา ๑๑ โมงเช้า จากการทรงพระประชวร หรือโดยโอสถบางอย่างที่เร่งการสวรรคตของพระองค์”
ฉะนั้นที่บีบพระโอษฐ์ เพื่อถวาย “โอสถบางอย่าง”?
“The king died at the same time. We have definite information that the Dutch were heavily involved in these revolutions, particularly a certain Daniel in their lodge, a native of Sedan, and surgeon by profession, a convinced heretic and disclosed enemy of the catholic religion and the French. It is also held by the same source for which there are testimonies that poison was added to a potion given to the king, which greatly hastened his death.”
“พระมหากษัตริย์สวรรคตในเวลาเดียวกัน เรามีข่าวแน่นอนว่า พวกดัตช์มีส่วนเกี่ยวข้องอย่างมากในการปฏิวัติ โดยเฉพาะนายดาเนียล ศัลยแพทย์ ซึ่งมีพื้นเพอยู่ที่เซดาน และเป็นผู้ที่ประกาศตนเป็นศัตรูต่อศาสนาคาทอลิก และชาวฝรั่งเศส แหล่งข่าวเดียวกันบอกว่ามีคำให้การว่าได้มีการผสมยาพิษลงในพระโอสถที่ถวายพระมหากษัตริย์ ซึ่งมีส่วนอย่างยิ่งในการเร่งให้สวรรคต”
ฉะนั้นมิได้มีแต่เพียงกระแสข่าว แต่มีการระบุตัวบุคคล คือ ศัลยแพทย์ดาเนียล และว่ามีข้อมูลที่แน่ชัดที่เป็น “คำให้การ” ว่า “มีการผสมยาพิษลงในพระโอสถที่ถวายพระมหากษัตริย์ ซึ่งมีส่วนอย่างยิ่งในการเร่งให้สวรรคต”
คำให้การแผนปลงพระชนม์
“The said Ok-khun Rot declared and told us what follows, that the 10th lunar day of the month of January in the year 1688, being in Luovo in the house of Ok-pra Pechracha, the Dutch captain and Daniel Moculuan came at night to the house of Ok-pra Pechracha and locked themselves in a room together, making me stay in the room near the door, and Ok-luang Sarasy, son of Ok-pra Pechracha asked the Dutch captain, ‘How are we going to undertake this affair?’ The Dutch captain replied to Daniel who served as his interpreter, ‘You must administer a slow poison to the king, and Daniel will prepare it, and Ok-muen Sri Muen Chaya, who is ever about the king, will give it to the king…’ “
“ออกขุนโรจน์ผู้นี้แถลงต่อพวกเราดังต่อไปนี้ ในวันที่ ๑๐ มกราคม ค.ศ. ๑๖๘๘ ขณะอยู่ที่ละโว้ ที่บ้านของออกพระเพทราชา กัปตันชาวดัตช์ และหมอข้าหลวงดาเนียลได้มาที่บ้านของออกพระเพทราชาเวลากลางคืน และปิดประตูประชุมกันในห้อง โดยให้ข้าอยู่ในห้องใกล้ประตู และออกหลวงสรศักดิ์ ลูกออกพระเพทราชาถามกัปตันชาวดัตช์ว่า ‘เราจะดำเนินการอย่างไรสำหรับการครั้งนี้’ กัปตันชาวดัตช์ตอบผ่านดาเนียล ซึ่งทำหน้าที่ล่ามว่า ‘ท่านต้องให้ยาพิษที่แสดงผลช้าๆ ต่อพระเจ้าอยู่หัว โดยดาเนียลจะเตรียมให้ และออกหมื่นศรีหมื่นชัย ซึ่งอยู่เฝ้าใกล้ชิดพระเจ้าอยู่หัวอยู่เสมอจะเป็นผู้ถวาย…’ “
คำให้การนี้ระบุแน่ชัดถึงวัน เวลา และสถานที่ วิธีการที่ใช้และผู้ที่เกี่ยวข้อง (โดยเฉพาะกรณีหมอดาเนียลซึ่งสอดคล้องกับกระแสข่าว) อย่างชัดเจน ในการร่วมกันวางแผนการปลงพระชนม์สมเด็จพระนารายณ์มหาราช ซึ่งสอดคล้องกับเหตุการณ์ที่เกิดต่อมา
คำให้การแผนยึดราชบัลลังก์
๑. ซ่องสุมกำลัง
“…and when the king will be under its influence, Ok-meun Sri Meun Chaya must give you the king’s seal. Above all, if Ok-pra Vitticamheng brings medicines to give to the king, Ok-meun Sri Meun Chaya must not give them to the king, only those which Daniel would give to him, so long as he could prevent Ok-pra Vitticamheng approaching the king.”
“เมื่อพระเจ้าอยู่หัวทรงตกอยู่ภายใต้พิษยา ออกหมื่นศรีหมื่นชัยต้องนำพระราชลัญจกรมามอบให้ เหนือสิ่งอื่นใด ถ้าออกพระฤทธิกำแหงนำพระโอสถมาถวาย ออกหมื่นศรีหมื่นชัยจะต้องไม่ถวายพระเจ้าอยู่หัว ถวายเฉพาะที่ดาเนียลจัดให้ และต้องกีดกันไม่ให้ออกพระฤทธิกำแหงได้เข้าเฝ้า”
สมเด็จพระนารายณ์มหาราชเริ่มพระอาการประชวรประมาณเดือนกุมภาพันธ์ ต่อมาไม่สามารถว่าราชการได้ ออกพระเพทราชาเริ่มมีบทบาทในการว่าราชการ และออกพระฤทธิกำแหง (คอนสแตนติน ฟอลคอน/ออกญาวิชาเยนทร์) ถูกกีดกันให้เข้าเฝ้าได้น้อยลง