!SPOILER ALERT!
.
.
.
.
.
เราเป็นพวกมีความทรงจำในวัยเด็กไม่อยู่ในกระแสหลักเท่าไรนัก เอาจริงๆ ก็จำแทบไม่ได้ว่าตอนเด็กเราเล่น หรือดูการ์ตูนอะไรเหมือนเพื่อนๆ ในวัยเดียวกันหรือไม่ ความรู้สึกตอนนั้นมันเหมือนเราไม่ได้ชอบอะไรที่คนอื่นๆ ชอบกัน เล่นไพ่ยูกิ เตะบอล หรือเป่ายาง เราเคยเล่นนะ แต่ก็ไม่ชอบ การ์ตูนที่เราชอบน่าจะเป็นสคูบี้ดู เกมที่เราชอบมากคือ The Sims
เราเคยเขียนว่าทำไมเราชอบเกมนี้ ตอนเขียนถึง Being John Malkovich (Spike Jonze, 1999) ไว้ประมาณว่าเราชอบเพราะมันเป็นช่วงเวลาที่เราได้หลุดออกจากโลกแห่งความเป็นจริงไปชั่วคราว (ซึ่งเอาจริงๆ เราก็ยังอยู่ในโลกแห่งความเป็นจริง) ได้ไปใช้ชีวิตที่เราอยากใช้ ไร้ขอบเขต ไร้กฎระเบียบ ไม่ต้องคำนึงถึงสายตาของใครๆ ที่จ้องมอง มันคือชีวิตที่เหนือจริง และยิ่งเราได้รู้สึกอิสระเช่นนี้มากเท่าไหร่ เราก็ยิ่งต้องการมันมากขึ้น
ต่างจากวัยเด็กที่พร่าเลือน ตอนช่วงประถมปลายถึงมัธยมเป็นช่วงที่ความทรงจำในหัวเราชัดเข้ม เราจำได้ว่าเรามีแต่เรื่องเรียน กลับบ้านมาก็ทำการบ้าน แทบไม่ได้เล่นหรอไปเที่ยว แม่เคยเล่าให้ฟังว่าพ่อแม่พาเราไปเที่ยวบ่อยมากๆ ตอนเป็นเด็กน้อยตัวเล็ก แต่น่าเศร้าคือความจำส่วนนั้นมันหายแทบหมดสิ้น กระแสสำนึกของเราจึงเข้าใจว่าเราไม่ค่อยได้เที่ยว ดังนั้น The Sims จึงตอบสนองความต้องการในส่วนนี้ของเรามาก การได้ไปเที่ยว ได้ทำในสิ่งที่อยากทำ หรือแม้กระทั่งระบายความอัดอั้นในส่วนลึกที่บรรยายได้ยาก
พอเข้ามหาลัยมาเริ่มสนใจจิตเวช และสังเกตว่าคนรอบตัวเราคือคนเรียหมอด้วยกันเล่นเกมกันเยอะมาก เราเลยสนใจว่าทำไมเราถึงเล่นเกม จนค้นพบว่า Internet Gaming Disorder ซึ่งกำลังจะถูกระบุให้เป็นโรคในเกณฑ์วินิจฉัยทางการแพทย์
ช่วงยี่สิบถึงสามสิบปีที่ผ่านมาเริ่มมีการศึกษาภาวะติดเกมมากขึ้น ปัญหาของผู้ใช้ที่ติดคือหมกมุ่นกับการใช้ หงุดหงิดเมื่อต้องเลิกเล่น ไม่สามารถควบคุมเวลาการเล่นเกม หรืออินเตอร์เน็ตได้ ฟังแล้วดูคล้ายๆกับการติดสารเสพติด ซึ่งเอาจริงคือกลไกที่เกมทำปฏิกิริยาในสมองก็มีบางส่วนที่คล้ายๆกันสารเสพติดผ่าน Autonomic reward system ที่เมื่อเล่นเกมจะมีการกระตุ้นให้หลั่ง dopamine มากขึ้นเรื่อย ขาดการยับยั้งจาก prefrontal cortex สุดท้ายกลายเป็นพฤติกรรมที่ต้องทำอย่างต่อเนื่องและขาดความยับยั้งชั่งใจ
เรื่องน่าตกใจคือเมื่อเราอ่านถึงส่วนที่มีการวิเคราะห์ปัจจัยกระตุ้นที่ทำให้ติดเกม พบว่าในช่วงวัยรุ่นจะเป็นการพัฒนาการมีปฏิสัมพันธ์กับผู้อื่น หากติดอินเตอร์เน็ตอาจทำให้หลีกเลี่ยงจะเผชิญหน้ากับคนอื่น นำไปสู่การไม่ได้พัฒนาทักษะทางสังคม อินเตอร์เน็ตทำให้เราสร้างตัวตนใหม่ในโลกออนไลน์ สามารถเลือกแสดงส่วนที่เราอยากให้คนอื่นเห็น พฤติกรรมที่เปลี่ยนตัวตนออนไลน์อยู่เรื่อยๆ บางงานวิจัยบอกว่าทำให้ตัวตนจริงๆ ขาดอัตลักษณ์ และเกิดภาวะที่แยกระหว่างตัวตนจริงๆ และออนไลน์
ครอบครัวที่ไม่ค่อยมีการสื่อสารกัน มีการใช้สารเสพติดในครอบครัว การเลี้ยงดูแบบตามใจ เด็กก็มีแนวโน้มจะใช้อินเตอร์เน็ตเป็นตัวช่วยระบายความเครียด แถมในชวงวัยรุ่นจะต้องการการยอมรับจากเพื่อน ซึ่งหากขาดตรงนี้จะทำให้ความภาคภูมิใจในตอนเองลดลง ปรับตัวกับเพื่อนได้ยาก จะหันมาใช้อินเตอร์เน็ตที่เขาจะได้รับการยอมรับ
บางงานวิจัยกล่าวว่าบุคลิกภาพ narcissistic มีความสัมพันธ์กับการติดเกมและอินเตอร์เน็ต มักพบว่าคนติดเกมจะมีทักษะการเข้าสังคมที่ไม่ดี มีความรู้สึกว้าเหว่ มีความคิดว่าหาเพื่อนออนไลน์ง่ายกว่าหาเพื่อนในชีวิตจริง เกมทำให้ได้ตอบสนองความปรารถนาที่จะมีอำนาจอย่างรวดเร็ว มีฐานะร่ำรวย ความต้องการแข่งขันท้าทายผู้อื่น ต้องการมีความสัมพันธ์ในระยะยาวที่มีความหมายกับคนอื่น การได้รู้หรือค้นพบในสิ่งที่คนอื่นไม่รู้ ใช้สภาพแวดล้อมนเกมเป็นการ escape โลกของความจริง
คราวนี้มาถึง Ready Player One ทำให้เราเหมือนได้เข้าไปเล่นเกมร่วมกับเวด มันเป็นการที่เราได้ escape จากโลกของความจริงที่น่าเบื่อหน่ายซึ่งเอาจริงๆมันก็คือภาระหน้าที่หนึ่งของภาพยนตร์ ผลงานล่าสุดของสปิลเบิร์กได้บรรจุอัดเอาหลากหลายสิ่งที่ไม่ใช่เพียงแค่เกมหรือการ์ตูนแต่ยังรวมไปถึงสื่ออื่นๆ รวมถึงภาพยนตร์ สิ่งเหล่านี้ที่ทำให้เขากลายเป็นเขาในทุกวันนี้ จริงอยู่ที่เกมหรืออินเตอร์เน็ตมีด้านที่เลว แต่ด้านที่ดีคือมันมอบความบันเทิง และเห็นได้ชัดว่าสิ่งเหล่านี้คือของรักและหวงแหนของเขา
ถ้า OASIS โลกที่ฮาลลิเดย์รักและศรัทธา มันเป็นทั้งลูกและมรดกที่เขามอบไว้ให้กับโลก แต่แน่นอนว่ามีคนไม่ได้มองมันด้วยสายตาที่โรแมนติกเช่นเดียวกับเขา คนจำนวนหนึ่งมองมันว่าเป็นอำนาจและช่องทางการนำมาซึ่งเงินทองมหาศาล โมโร เพื่อนรักของฮาลลิเดย์ เขาแยกทางกัน เพราะด้วยเรื่องคนรักคนเดียวกัน และยังมีแนวคิด OASIS ไม่ตรงกัน โมโรเกรงว่าคนจะเสพติดและพึ่งพา OASIS มาจนเกินไป นำไปสู่การแตกหัก หลังจากนั้นฮาลลิเดย์
ความทุกข์ใจสองอย่างของฮาลลิเดย์ก็คือการไม่กล้าเปิดเผยความรัก และการเสียเพื่อนรักของเขาไป ในตอนท้ายเรื่องมีการพูดถึง Rosebud ซึ่งมาจาก Citizen Kane (1941) ของออร์สัน เวลส์ ที่เล่าถึงนักธุรกิจที่ต้องตายอย่างโดดเดี่ยวในคฤหาสน์ขนาดมโหฬารของเขา คำพูดสุดท้ายของ Rosebud ซึ่งเป็นการย้อนรำลึกไปถึงความทรงจำวัยเด็กที่มีความสุขในบ้านอันทรุดโทรมแต่ล้นไปด้วยความรักและอบอุ่นจากคนในครอบครัว นี่คือการหวนรำลึกถึงวัยเด็กอันสดใสที่ถูกพรากไปเพราะระบบทุนนิยม
Rosebud สำหรับเรามันจึงเป็นเสมือนปมในใจที่ยังติดค้าง มันคือความสุขที่อยากย้อนคืนไปรู้สึกอีกครั้ง ในระหว่างที่ปัจจุบันคือความเพรียบพร้อมด้วยเงินทองและอำนาจแต่ภายในกลับกลวงเปล่า มันเลยกลายเป็นภาพสะท้อนของกันละกันระหว่างฮาลลิเดย์ผู้มุ่งมั่นในอุดมการณ์สร้างเกมของเขา กับชาร์ล เคนใน Citizen Kane (1941)
หนังขมวดปมตบท้ายแบบสูตรสำเร็จว่าจริงๆ ชีวิตเราก็คือการหาสมดุลระหว่างสองสิ่ง การไม่ลุ่มหลงในโลกของเกมและจินตนการ แต่คือการเผชิญหน้าและใช้ชีวิตในโลกแห่งความจริงที่โหดร้ายด้วยเช่นกัน จะดีกว่านี้ไม่น้อยถ้าหนังหาทางเลือกในตอนจบ ด้วยการที่ชนชั้นล่างลุกขึ้นมาทำอะไรสักอย่างเพื่อสังคมที่ดีขึ้น เราเพียงเกรงกลัวว่าการแบ่งชนชั้นทางสังคมจะยังอยู่มีอยู่ต่อไปไม่สิ้นสุด ถึงแม้ว่าซอเรนโตจะถูกจับแล้วก็ตาม เพราะตราบใดที่ High Five ยังควบคุม OASIS และมีการจัดการเพียงแค่ให้คนออกมาเผชิญความจริงสองวันต่อสัปดาห์ แต่ความจริงมันก็ยังเป็นความจริง มันยังน่าหวาดกลัวเกินกว่าจะรับได้ สุดท้ายอาจจะมีผู้ใช้เกมซึ่งอยู่ในสถานะคนภายใต้การปกครอง ลุกขึ้นมาต่อต้าน หนทางที่น่าสนใจคือ High Five จะทำอย่างไรในฐานะเจ้าของโลกเสมือน บทบาทของพวกเขาต่อการทำให้โลกแห่งความจริงน่าอยู่ขึ้น แต่แน่ละว่าพอโลกแห่งความจริงน่าอยู่ขึ้นก็มีแนวโน้มว่าคนจะเล่นเกมน้อยลง และมันจะส่งผลต่อ OASIS มันคือสิ่งที่ High Five ต้องชั่งใจ
สำหรับเรา Ready Player One จึงเป็นเสมือนจดหมายรักถึงสิ่งที่อาจเรียกได้ว่าเป็นหนึ่งสิ่งที่ก่อร่างสร้างตัวตนของผู้กำกับ สิ่งเหล่านี้ที่แม้ไม่ได้มีตัวตนในโลกแห่งความจริงแต่มันก็ได้มอบจินตนาการอันไร้ขอบเขตให้กับสปิลเบิร์ก อย่างปฏิเสธไม่ได้ว่ามันคือเบื้องหลังของความสำเร็จในเส้นทางการทำภาพยนตร์ของเขา แม้ว่าปัจจุบันเขาจะอายุพอๆ กับตายายของเรา แต่ผลงานเรื่องล่าสุดมันก้ได้พิสูจน์ตัวเขาเอง ในอีกทางหนึ่งมันได้ให้แรงบันดาลใจกับเราอย่างมาก
References
- ชมรมจิตแพทย์เด็กและวัยรุ่นแห่งประเทศไทย, แนวทางการบำบัดรักษาภาวะติดอินเทอร์เน็ตและเกม 2559
- อาจารย์นายแพทย์คมสันต์ เกียรติรุ่งฤทธ์, Interesting Topic :Internet Gaming Disorder 2557
- ราชวิทยาลัยกุมารแพทยแหงประเทศไทย สมาคมกุมารแพทยแหงประเทศไทย Guideline in Child Health Supervision 2557
Ready Player One (Steven Spielberg, 140 min, 2018)
.
.
.
.
.
เราเคยเขียนว่าทำไมเราชอบเกมนี้ ตอนเขียนถึง Being John Malkovich (Spike Jonze, 1999) ไว้ประมาณว่าเราชอบเพราะมันเป็นช่วงเวลาที่เราได้หลุดออกจากโลกแห่งความเป็นจริงไปชั่วคราว (ซึ่งเอาจริงๆ เราก็ยังอยู่ในโลกแห่งความเป็นจริง) ได้ไปใช้ชีวิตที่เราอยากใช้ ไร้ขอบเขต ไร้กฎระเบียบ ไม่ต้องคำนึงถึงสายตาของใครๆ ที่จ้องมอง มันคือชีวิตที่เหนือจริง และยิ่งเราได้รู้สึกอิสระเช่นนี้มากเท่าไหร่ เราก็ยิ่งต้องการมันมากขึ้น
ต่างจากวัยเด็กที่พร่าเลือน ตอนช่วงประถมปลายถึงมัธยมเป็นช่วงที่ความทรงจำในหัวเราชัดเข้ม เราจำได้ว่าเรามีแต่เรื่องเรียน กลับบ้านมาก็ทำการบ้าน แทบไม่ได้เล่นหรอไปเที่ยว แม่เคยเล่าให้ฟังว่าพ่อแม่พาเราไปเที่ยวบ่อยมากๆ ตอนเป็นเด็กน้อยตัวเล็ก แต่น่าเศร้าคือความจำส่วนนั้นมันหายแทบหมดสิ้น กระแสสำนึกของเราจึงเข้าใจว่าเราไม่ค่อยได้เที่ยว ดังนั้น The Sims จึงตอบสนองความต้องการในส่วนนี้ของเรามาก การได้ไปเที่ยว ได้ทำในสิ่งที่อยากทำ หรือแม้กระทั่งระบายความอัดอั้นในส่วนลึกที่บรรยายได้ยาก
พอเข้ามหาลัยมาเริ่มสนใจจิตเวช และสังเกตว่าคนรอบตัวเราคือคนเรียหมอด้วยกันเล่นเกมกันเยอะมาก เราเลยสนใจว่าทำไมเราถึงเล่นเกม จนค้นพบว่า Internet Gaming Disorder ซึ่งกำลังจะถูกระบุให้เป็นโรคในเกณฑ์วินิจฉัยทางการแพทย์
ช่วงยี่สิบถึงสามสิบปีที่ผ่านมาเริ่มมีการศึกษาภาวะติดเกมมากขึ้น ปัญหาของผู้ใช้ที่ติดคือหมกมุ่นกับการใช้ หงุดหงิดเมื่อต้องเลิกเล่น ไม่สามารถควบคุมเวลาการเล่นเกม หรืออินเตอร์เน็ตได้ ฟังแล้วดูคล้ายๆกับการติดสารเสพติด ซึ่งเอาจริงคือกลไกที่เกมทำปฏิกิริยาในสมองก็มีบางส่วนที่คล้ายๆกันสารเสพติดผ่าน Autonomic reward system ที่เมื่อเล่นเกมจะมีการกระตุ้นให้หลั่ง dopamine มากขึ้นเรื่อย ขาดการยับยั้งจาก prefrontal cortex สุดท้ายกลายเป็นพฤติกรรมที่ต้องทำอย่างต่อเนื่องและขาดความยับยั้งชั่งใจ
ครอบครัวที่ไม่ค่อยมีการสื่อสารกัน มีการใช้สารเสพติดในครอบครัว การเลี้ยงดูแบบตามใจ เด็กก็มีแนวโน้มจะใช้อินเตอร์เน็ตเป็นตัวช่วยระบายความเครียด แถมในชวงวัยรุ่นจะต้องการการยอมรับจากเพื่อน ซึ่งหากขาดตรงนี้จะทำให้ความภาคภูมิใจในตอนเองลดลง ปรับตัวกับเพื่อนได้ยาก จะหันมาใช้อินเตอร์เน็ตที่เขาจะได้รับการยอมรับ
บางงานวิจัยกล่าวว่าบุคลิกภาพ narcissistic มีความสัมพันธ์กับการติดเกมและอินเตอร์เน็ต มักพบว่าคนติดเกมจะมีทักษะการเข้าสังคมที่ไม่ดี มีความรู้สึกว้าเหว่ มีความคิดว่าหาเพื่อนออนไลน์ง่ายกว่าหาเพื่อนในชีวิตจริง เกมทำให้ได้ตอบสนองความปรารถนาที่จะมีอำนาจอย่างรวดเร็ว มีฐานะร่ำรวย ความต้องการแข่งขันท้าทายผู้อื่น ต้องการมีความสัมพันธ์ในระยะยาวที่มีความหมายกับคนอื่น การได้รู้หรือค้นพบในสิ่งที่คนอื่นไม่รู้ ใช้สภาพแวดล้อมนเกมเป็นการ escape โลกของความจริง
ถ้า OASIS โลกที่ฮาลลิเดย์รักและศรัทธา มันเป็นทั้งลูกและมรดกที่เขามอบไว้ให้กับโลก แต่แน่นอนว่ามีคนไม่ได้มองมันด้วยสายตาที่โรแมนติกเช่นเดียวกับเขา คนจำนวนหนึ่งมองมันว่าเป็นอำนาจและช่องทางการนำมาซึ่งเงินทองมหาศาล โมโร เพื่อนรักของฮาลลิเดย์ เขาแยกทางกัน เพราะด้วยเรื่องคนรักคนเดียวกัน และยังมีแนวคิด OASIS ไม่ตรงกัน โมโรเกรงว่าคนจะเสพติดและพึ่งพา OASIS มาจนเกินไป นำไปสู่การแตกหัก หลังจากนั้นฮาลลิเดย์
ความทุกข์ใจสองอย่างของฮาลลิเดย์ก็คือการไม่กล้าเปิดเผยความรัก และการเสียเพื่อนรักของเขาไป ในตอนท้ายเรื่องมีการพูดถึง Rosebud ซึ่งมาจาก Citizen Kane (1941) ของออร์สัน เวลส์ ที่เล่าถึงนักธุรกิจที่ต้องตายอย่างโดดเดี่ยวในคฤหาสน์ขนาดมโหฬารของเขา คำพูดสุดท้ายของ Rosebud ซึ่งเป็นการย้อนรำลึกไปถึงความทรงจำวัยเด็กที่มีความสุขในบ้านอันทรุดโทรมแต่ล้นไปด้วยความรักและอบอุ่นจากคนในครอบครัว นี่คือการหวนรำลึกถึงวัยเด็กอันสดใสที่ถูกพรากไปเพราะระบบทุนนิยม
Rosebud สำหรับเรามันจึงเป็นเสมือนปมในใจที่ยังติดค้าง มันคือความสุขที่อยากย้อนคืนไปรู้สึกอีกครั้ง ในระหว่างที่ปัจจุบันคือความเพรียบพร้อมด้วยเงินทองและอำนาจแต่ภายในกลับกลวงเปล่า มันเลยกลายเป็นภาพสะท้อนของกันละกันระหว่างฮาลลิเดย์ผู้มุ่งมั่นในอุดมการณ์สร้างเกมของเขา กับชาร์ล เคนใน Citizen Kane (1941)
หนังขมวดปมตบท้ายแบบสูตรสำเร็จว่าจริงๆ ชีวิตเราก็คือการหาสมดุลระหว่างสองสิ่ง การไม่ลุ่มหลงในโลกของเกมและจินตนการ แต่คือการเผชิญหน้าและใช้ชีวิตในโลกแห่งความจริงที่โหดร้ายด้วยเช่นกัน จะดีกว่านี้ไม่น้อยถ้าหนังหาทางเลือกในตอนจบ ด้วยการที่ชนชั้นล่างลุกขึ้นมาทำอะไรสักอย่างเพื่อสังคมที่ดีขึ้น เราเพียงเกรงกลัวว่าการแบ่งชนชั้นทางสังคมจะยังอยู่มีอยู่ต่อไปไม่สิ้นสุด ถึงแม้ว่าซอเรนโตจะถูกจับแล้วก็ตาม เพราะตราบใดที่ High Five ยังควบคุม OASIS และมีการจัดการเพียงแค่ให้คนออกมาเผชิญความจริงสองวันต่อสัปดาห์ แต่ความจริงมันก็ยังเป็นความจริง มันยังน่าหวาดกลัวเกินกว่าจะรับได้ สุดท้ายอาจจะมีผู้ใช้เกมซึ่งอยู่ในสถานะคนภายใต้การปกครอง ลุกขึ้นมาต่อต้าน หนทางที่น่าสนใจคือ High Five จะทำอย่างไรในฐานะเจ้าของโลกเสมือน บทบาทของพวกเขาต่อการทำให้โลกแห่งความจริงน่าอยู่ขึ้น แต่แน่ละว่าพอโลกแห่งความจริงน่าอยู่ขึ้นก็มีแนวโน้มว่าคนจะเล่นเกมน้อยลง และมันจะส่งผลต่อ OASIS มันคือสิ่งที่ High Five ต้องชั่งใจ
สำหรับเรา Ready Player One จึงเป็นเสมือนจดหมายรักถึงสิ่งที่อาจเรียกได้ว่าเป็นหนึ่งสิ่งที่ก่อร่างสร้างตัวตนของผู้กำกับ สิ่งเหล่านี้ที่แม้ไม่ได้มีตัวตนในโลกแห่งความจริงแต่มันก็ได้มอบจินตนาการอันไร้ขอบเขตให้กับสปิลเบิร์ก อย่างปฏิเสธไม่ได้ว่ามันคือเบื้องหลังของความสำเร็จในเส้นทางการทำภาพยนตร์ของเขา แม้ว่าปัจจุบันเขาจะอายุพอๆ กับตายายของเรา แต่ผลงานเรื่องล่าสุดมันก้ได้พิสูจน์ตัวเขาเอง ในอีกทางหนึ่งมันได้ให้แรงบันดาลใจกับเราอย่างมาก
References
- ชมรมจิตแพทย์เด็กและวัยรุ่นแห่งประเทศไทย, แนวทางการบำบัดรักษาภาวะติดอินเทอร์เน็ตและเกม 2559
- อาจารย์นายแพทย์คมสันต์ เกียรติรุ่งฤทธ์, Interesting Topic :Internet Gaming Disorder 2557
- ราชวิทยาลัยกุมารแพทยแหงประเทศไทย สมาคมกุมารแพทยแหงประเทศไทย Guideline in Child Health Supervision 2557