สงสัยเรื่องภาษาอังกฤษในบุพเพสันนิวาส

ต้องทำความเข้าใจว่าในยุคนั้นภาษาอังกฤษยังไม่ได้เป็นภาษากลาง (lingual franca) อย่างที่เป็นอยู่ในปัจจุบัน ซึ่งเป็นผลมาจากการล่าอาณานิคมของอังกฤษในช่วงคริสต์ศตวรรษที่ ๑๙ จนกลายเป็นมหาอำนาจของโลกที่มีดินแดนในปกครองจำนวนมาก ทำให้ดินแดนต่างๆ ใช้ภาษาอังกฤษตามเจ้าอาณานิคมไปด้วย

แต่ในคาบสมุทรอินเดียถึงเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ในช่วงคริสต์ศตวรรษที่ ๑๗ ซึ่งตรงกับรัชกาลสมเด็จพระนารายณ์ ภาษากลางที่ใช้สื่อสารกับตะวันตกคือภาษาโปรตุเกสครับ สำหรับอังกฤษแทบไม่มีอิทธิพลต่อไทยในเวลานั้นเลย

อิทธิพลของภาษาโปรตเกสในสมัยอยุทธยา มีตัวอย่างเช่นตอนทำหนังสือสัญญากับฝรั่งเศสใน พ.ศ.๒๒๓๑ (นับศักราชแบบลังกา) ยังทำหนังสือสัญญาเป็นสามภาษาคือภาษาไทย ฝรั่งเศส และโปรตุเกสครับ



พิจารณาจากสนธิสัญญาที่ว่ากับหลักฐานอย่างบันทึกของออกพระวิสุทสุนธร(ปาน)ตอนไปฝรั่งเศส ก็มีคำหลายคำที่ทับศัพท์จากภาษาโปรตุเกส อย่างในสนธิสัญญาที่ทำกับฝรั่งเศส เมื่อแปลภาษาไทยไม่ได้ออกเสียงตามภาษาฝรั่งเศส แต่ออกเสียงแบบโปรตุเกส อย่างเช่นที่ไทยเรียกตำแหน่งของราชทูตลา ลูแบร์ว่า 'อิงวิยาโดรเอกโตรวิยารี' ซึ่งมาจากภาษาโปรตุเกสคือ enviado extraordinário ไม่ได้แปลจากฝรั่งเศสที่เป็น  envoyé extraordinaire จึงแสดงว่าในการแปลภาษาฝรั่งเศส น่าจะแปลเป็นภาษาโปรตุเกสก่อนแล้วแปลเป็นภาษาไทยอีกต่อหนึ่ง

ในหลักฐานสมัยอยุทธยาหลายชิ้นเช่นบันทึกของออกพระวิสุทสุนธร (ปาน) หรือ โกษาปาน พบว่าคำในบันทึกหลายคำเรียกตามภาษาโปรตุเกสเช่น
-คำว่า ambassador ไทยเรียก อีงบาศโคร มาจาก embaixador
-คำว่าผู้ดีหรือชนชั้นสูงของตะวันตก(noble) ไทยเรียก ฝีดาวู มาจาก fidalgo (ฟิดาลกู) ซึ่งคือคำว่า hidalgo ในภาษาสเปนครับ
-คำว่า España (สเปน) ไทยออกเสียงว่า 'อีศปาญะ' ตามโปรตุเกสคือ Espanha
-ออกพระวิสุทสุนธรกล่าวว่าท่านเป็น 'ซัวเอศเลนเซีย' ซึ่งมาจากภาษาโปรตุเกสคือ Suá Excellencia แปลว่า ฯพณฯ
จึงพอสันนิษฐานว่าออกพระวิสุทสุนธรน่าจะพอพูดภาษาโปรตุเกสได้อยู่ครับ


บันทึกของพระอธิการ เดอ ชัวซี(abbé de Choisy) ชาวฝรั่งเศสที่เข้ามาอยุทธยาใน พ.ศ.๒๒๒๘ สมัยสมเด็จพระนารายณ์ระบุว่าขุนนางไทยตอนนั้นสามารถพูดภาษาโปรตุเกสได้ทุกคน เรื่องนี้อาจฟังดูเกินจริงไปบ้าง จริงๆน่าจะพูดได้แค่ขุนนางกรมพระคลังที่มีหน้าที่ติดต่อกับชาวต่างประเทศโดยตรงมากกว่า แต่ก็สะท้อนให้เห็นได้ดีว่าภาษาโปรตุเกสเป็นภาษาหลักที่สำคัญ และถึงแม้ว่าโปรตุเกสจะเสื่อมอำนาจในแถบนี้ไปแล้วก็ปรากฏว่าไทยยังคงใช้ภาษาโปรตุเกสมาถึงสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น อย่างที่ปรากฏว่าสนธิสัญญาเบอร์นีในสมัยรัชกาลที่ ๒ ยังทำเป็น ๔ ภาษาคือไทย อังกฤษ โปรตุเกส มลายู

เข้าใจว่าไทยเพิ่งเริ่มใช้ภาษาอังกฤษเป็นหลักในสมัยรัตนโกสินทร์เมื่ออังกฤษเริ่มแผ่ขยายอิทธิพลมาในแถบนี้ในยุคล่าอาณานิคมครับ


ส่วนเรื่องการรู้ภาษาของทูตไทยสมัยโบราณ ในทางปฏิบัติแล้วทูตไม่จำเป็นต้องเรียนรู้มาก เพราะมีล่ามช่วยแปลให้อยู่แล้ว อย่างคณะทูตชุดโกษาปานเอง แม้มีหลักฐานว่าเรียนภาษาฝรั่งเศสกับบาทหลวงเดอ ชัวซีย์ บนเรือระหว่างเดินทางไปฝรั่งเศส และพอรู้ศัพท์ฝรั่งเศสอยู่บ้างจนสามารถตั้งอาณัติสัญญาณตามเมืองต่างๆ ได้ แต่ไม่สามารถสนทนาได้เองโดยไม่มีล่ามครับ