แง่มุมที่จิตมันกระวนกระวายมัน แล้วมันก็มีมาโดยที่เราไม่อยากให้มี แล้วมันก็มีมาชนิดที่ไม่มีร่องรอย ไม่มีหัวนอนปลายตีนอะไรนัก เช่น ตื่นขึ้นมาก็รำคาญ ไม่ได้รู้ว่าเรื่องอะไร ตื่นขึ้นมาก็รำคาญ รู้สึกละห้อยละเหี่ยใจ ว้าเหว่ใจ ซึ่งสรุป แล้วมันก็คือความรำคาญว่าทุกสิ่งมันไม่ปลอดภัย สังเกตดูเถอะ ส่วนลึกของจิตใต้สำนึกนั่นมัน มันรู้สึกว่าทุกสิ่งมันไม่ปลอดภัย หรือยังไม่ปลอดภัยหรือแม้แต่อาจจะไม่ปลอดภัย ตลอดคืนมันมีใต้สำนึกอยู่อย่างนั้น ถ้าอย่างนี้ตื่นขึ้นมาก็ละห้อยละเหี่ย
ลองตั้งต้นจดรายการของสิ่งที่ทำให้เกิดความรำคาญเหล่านี้กันดูสักทีไหม จะดีไหม ผมว่า ได้หลายสิบ หรือหลายร้อยก็ได้ หลายร้อยชนิด อาการและต้นตอ นี้ยังไม่ใช่ความทุกข์ใหญ่โตอะไร ไม่ใช่ความทุกข์ชนิดที่กล่าวไว้ในพระคัมภีร์ ความ เกิด ความแก่ ความเจ็บ ความตาย ความโสกปริ-เทวะ โสกะ–ร่ำไรรำพัน นั้นมันก็มาก แล้วก็ทุกข์ ทุกข์เต็มๆ อัตราของมัน
ความรำคาญนี้จะเป็นอันต่ำที่สุด เป็น พื้นฐานที่ต่ำที่สุดของความทุกข์ แล้วมันยังเขยิบ สูงขึ้นมาเป็นความไม่ถูกใจก็เยอะแยะ ความไม่ได้อย่างใจก็สูงขึ้นมาอีก กระทั่งความขัดอกขัดใจ กระทั่งความหงุดหงิดงุ่นง่าน กระทั่งความโกรธ ความโกรธเต็มที่ ความบันดาลโทสะเต็มที่ จนถึง จนถึงกับว่าปวดหัว เราจะไม่พูดตามพระคัมภีร์ จะไม่พูดตามรายชื่อที่มีอยู่ในพระคัมภีร์ แต่จะพูดตามที่มันมีอยู่ตามธรรมชาติจริงๆ ของคนที่ครองเรือน มันจะต้องประสบกับอะไรบ้างที่จะทำให้ชีวิตนี้มัน กระวนกระวาย สูงถึงความร้อนอกร้อนใจ ความ ทุกข์ทรมานใจ ถ้าเขียนเป็นรายละเอียดคงจะตั้งพัน ตั้งพันคำ พันชื่อ ถ้าเอาออกไปเสียได้จะดีไหม ถ้ามันไม่มีจะดีไหม คุณคิดว่าอย่างนั้นดีกว่า สิ่งเหล่านี้ตั้งร้อยตั้งพันแล้ว
ถ้าไปเป็นฆราวาสอยู่บ้านเรือนครองเรือน ถ้ามันไม่มีสิ่ง เหล่านี้จะดีไหม หรือว่าจะเอากันตามเรื่องมันก็
ถูไถกันไป ถ้าอย่างนี้ก็มันไม่ค่อยจำเป็นที่จะต้อง มาหาธรรมะธัมโมอะไรกันนัก มันก็ปล่อยกันไป
ตามเรื่องทนๆ ทนเจ็บ ทนปวด ทนหนักอกหนักใจ ทนอะไรกันไปตามเรื่อง
พูดเรื่องตถาตาวันก่อนๆ นั่นมีประโยชน์ที่สุด แต่ดูไม่ค่อยจะสนใจฟังกันกี่องค์ เรื่องตถตา ตถาตา
เรื่องเช่นนั้นเอง เรื่องเช่นนั้นเอง ถ้ามีธรรมะเรื่องตถตาเพียงพอมันก็เช่น นั้นเอง แล้วก็ไม่รำคาญ แต่ก็มิได้หมายความว่า ไม่แก้ไขสิ่งเหล่านั้น มันแก้ไขก็ได้ แก้ไขไม่ให้เกิด ความรำคาญอีกต่อไปก็ได้ แต่ว่าต้องอย่ารำคาญ กันให้เป็นทุกข์ ให้เสียความสงบสุข
เห็นเช่นนั้นเองเรื่อย เช่นนั้นเองเรื่อย
พุทธทาสภิกขุ
ธรรมะแก้ความรำคาญ
ลองตั้งต้นจดรายการของสิ่งที่ทำให้เกิดความรำคาญเหล่านี้กันดูสักทีไหม จะดีไหม ผมว่า ได้หลายสิบ หรือหลายร้อยก็ได้ หลายร้อยชนิด อาการและต้นตอ นี้ยังไม่ใช่ความทุกข์ใหญ่โตอะไร ไม่ใช่ความทุกข์ชนิดที่กล่าวไว้ในพระคัมภีร์ ความ เกิด ความแก่ ความเจ็บ ความตาย ความโสกปริ-เทวะ โสกะ–ร่ำไรรำพัน นั้นมันก็มาก แล้วก็ทุกข์ ทุกข์เต็มๆ อัตราของมัน
ความรำคาญนี้จะเป็นอันต่ำที่สุด เป็น พื้นฐานที่ต่ำที่สุดของความทุกข์ แล้วมันยังเขยิบ สูงขึ้นมาเป็นความไม่ถูกใจก็เยอะแยะ ความไม่ได้อย่างใจก็สูงขึ้นมาอีก กระทั่งความขัดอกขัดใจ กระทั่งความหงุดหงิดงุ่นง่าน กระทั่งความโกรธ ความโกรธเต็มที่ ความบันดาลโทสะเต็มที่ จนถึง จนถึงกับว่าปวดหัว เราจะไม่พูดตามพระคัมภีร์ จะไม่พูดตามรายชื่อที่มีอยู่ในพระคัมภีร์ แต่จะพูดตามที่มันมีอยู่ตามธรรมชาติจริงๆ ของคนที่ครองเรือน มันจะต้องประสบกับอะไรบ้างที่จะทำให้ชีวิตนี้มัน กระวนกระวาย สูงถึงความร้อนอกร้อนใจ ความ ทุกข์ทรมานใจ ถ้าเขียนเป็นรายละเอียดคงจะตั้งพัน ตั้งพันคำ พันชื่อ ถ้าเอาออกไปเสียได้จะดีไหม ถ้ามันไม่มีจะดีไหม คุณคิดว่าอย่างนั้นดีกว่า สิ่งเหล่านี้ตั้งร้อยตั้งพันแล้ว
ถ้าไปเป็นฆราวาสอยู่บ้านเรือนครองเรือน ถ้ามันไม่มีสิ่ง เหล่านี้จะดีไหม หรือว่าจะเอากันตามเรื่องมันก็
ถูไถกันไป ถ้าอย่างนี้ก็มันไม่ค่อยจำเป็นที่จะต้อง มาหาธรรมะธัมโมอะไรกันนัก มันก็ปล่อยกันไป
ตามเรื่องทนๆ ทนเจ็บ ทนปวด ทนหนักอกหนักใจ ทนอะไรกันไปตามเรื่อง
พูดเรื่องตถาตาวันก่อนๆ นั่นมีประโยชน์ที่สุด แต่ดูไม่ค่อยจะสนใจฟังกันกี่องค์ เรื่องตถตา ตถาตา
เรื่องเช่นนั้นเอง เรื่องเช่นนั้นเอง ถ้ามีธรรมะเรื่องตถตาเพียงพอมันก็เช่น นั้นเอง แล้วก็ไม่รำคาญ แต่ก็มิได้หมายความว่า ไม่แก้ไขสิ่งเหล่านั้น มันแก้ไขก็ได้ แก้ไขไม่ให้เกิด ความรำคาญอีกต่อไปก็ได้ แต่ว่าต้องอย่ารำคาญ กันให้เป็นทุกข์ ให้เสียความสงบสุข
เห็นเช่นนั้นเองเรื่อย เช่นนั้นเองเรื่อย
พุทธทาสภิกขุ