ปี พ.ศ. 2460 ตัวอำเภอแม่ทะ ตั้งอยู่ที่ป่าตัน ชื่อ อำเภอป่าตัน
... บ่ะตัน คือ พุดซา - ป่าต้นพุดซา ...
ปี พ.ศ. 2456 ขุนตันธนารักษ์ นายอำเภอป่าตันเห็นว่า กรมทางรถไฟแห่งประเทศไทยมีโครงการวางรางรถไฟไปถึงเชียงใหม่ผ่านบ้านแม่ทะ
จึงย้ายอำเภอมาที่แม่ทะ เปลี่ยนชื่อเป็น อ.แม่ทะ
แม่น้ำที่ผ่าน อำเภอแม่ทะคือแม่น้ำจาง
มีต้นกำเนิดจากเทือกเขาผีปันน้ำในเขตอำเภองาว
ไหลมาผ่าน อำเภอแม่เมาะ แม่ทะ
บรรจบกับแม่น้ำวังในเขตอำเภอเกาะคา
วัดป่าตันหลวง ตั้งอยู่ที่บ้านป่าตัน หมู่ที่ 5 ตำบลป่าตัน อ.เเม่ทะ จ.ลำปาง
ต้นส้มป่อยพระนางจามเทวี เล่าว่าพระนางจามเทวีทำเม็ดหล่นไว้เมื่อมาไหว้พระเจ้าไม้แก่นจันทน์
ซุ้มประตูโขงคือประตู สู่เขตพุทธาวาส ... พุทธ + อาวาส คือที่อยู่ของพระพุทธ
หรือเพื่อเข้าสู่ดินแดนศักดิ์สิทธิ์
อาจพัฒนาขึ้นจากเจดีย์ทรงปปราสาท ของล้านนา
หรืออาจจากซุ้มประตูจากขอมที่มาจากศาสนาฮินดูของอินเดีย
ซุ้มประตูโขงเก่า อยู่หน้าวิหารใหม่ ที่สร้างทับวิหารเดิมที่ผุพังไป
ซุ้มโขงสื่อถึงการผ่านป่าหิมพานต์ จึงมีสัตว์ในป่าหิมพานต์ประดับที่ซุ้มประตูโขง
ฐานซุ้มประตูสี่เหลี่ยม ย่อมุม 12
ตรงกลางด้านเป็นช่องคล้ายช่องหน้าต่าง เหมือนเป็นหน้าต่าง ของแต่ละชั้น
มีหน้าต่าง 5 ชั้น แสดงถึงปราสาทนั้นมีห้าชั้น
ตกแต่งลวดลายปูนปั้นประดับกระจก
ซุ้มประตูปูนปั้นลายดอกไม้ประดับกระจกสี มีกินร๊
บานประตูแกะสลักรูปทวารบาล
เหนือบานประตูเป็นรูปธรรมจักร ประดับลวดลายดอกไม้
เหนือกรอบซุ้มประตูมีหงส์เกาะ
ด้านหลังซ้อนด้วย หางมกรคายนาคพันกัน 3 ขด
ถัดไปชั้นล่างช่องหน้าต่างน่าจะพัง เหลือแต่แท่งที่แกะเป็นรูปหม้อใส่ดอกไม้
มกรปากยาวโค้งมีเขี้ยว คายนาคสามเศียรมีเครา - อยู่ตรงเหนือรั้วเหล็ก
มุมชั้นถัดขึ้นไปก็เป็น มกรปากยาวโค้งมีเขี้ยว คายนาคสามเศียร ด้วย
ด้านนี้ซุ้มประตูด้านใน
ซุ้มแก้วล่างสุด ตกแตงลายดอกไม้ สองข้างเป็นกินรี
ซุ้มแก้วถัดเข้าไปเป็นซุ้มมกร คายนาค 3 เศียร
ตรงกลางเป็นขนดหางมกรพันกัน
ชั้นถัดไปตรงกลางช่องหน้าต่างมีแท่งเมื่อขยายดูเห็นเป็นรูปคนโฑดอกไม้ ถ้ารวมสองส่วนนี้เข้าด้วยกัน น่าจะเป็นรูปหม้อดอก หรือ ปูรณฆฏะ
ตรงมุมยกเก็ดเป็นรูปมกรคายนาคสามเศียร สลับกับ
รูกกลีบบัวตกแต่งลายประจำยาม ... คล้ายสี่เหลี่ยมขนมเปียกปูน ด้านในมีแท่งรูปบัวตูม น่าจะเป็นรูปบัวบาน หนรือบัวหงาย
ซ้อนกันเหมือนทรงเจดีย์ล้านนา
คือ แบ่งเป็นสามส่วน
ฐาน ประตูเป็นฐานเขียงสี่เหลี่ยมย่อมุม
ถัดขึ้นเป็นฐานปัทม์ ... บัวคว่ำบัวหงาย 2 ชั้น ประดับซุ้มจระนำ
ถัดขึ้นไป เป็นเรือนธาตุซ้อนกัน 3 ชั้น ประดับซุ้มจระนำ
รับองค์ระฆังรูปบัวเหลี่ยม
ถัดไปเป็นบัลลังก์
ส่วนยอดเป็นเม็ดน้ำค้าง
ด้านข้างมีร่องรอยแนวกำแพง
ชั้นบนสุด เป็นรูปบัวเหลี่ยม บนฐานบัว
เมื่อมองภาพรวมลวดลายแกะสลัก เรามองว่าเป็นลวดลายหม้อดอก หรือ ปูรณฆฏะ
วัดนี้มีมณฑปที่ประดิษฐานพระพุทธรูปไม้แก่นจันทน์ ... โบราณ
โยมที่ดูแลไม่อยู่ไม่สามารถเข้าไปไหว้ได้
และอาจต้องมาเป็นหมู่คณะเห็นคนที่วัดบอกอย่างนั้น
จึงนำมาได้แค่ยอดมณฑปเก่าพระเจ้าไม้แก่นจันทน์
และหลวงพ่อไม้แก่นจันทน์จำลอง
วัดเล่าเรื่องพระนางจามเทวี 5 ... ซุ้มประตูโขงวัดป่าตันหลวง - อ.แม่ทะ ลำปาง
หรือเพื่อเข้าสู่ดินแดนศักดิ์สิทธิ์
หรืออาจจากซุ้มประตูจากขอมที่มาจากศาสนาฮินดูของอินเดีย
ตรงกลางด้านเป็นช่องคล้ายช่องหน้าต่าง เหมือนเป็นหน้าต่าง ของแต่ละชั้น
มีหน้าต่าง 5 ชั้น แสดงถึงปราสาทนั้นมีห้าชั้น
ตกแต่งลวดลายปูนปั้นประดับกระจก
ด้านหลังซ้อนด้วย หางมกรคายนาคพันกัน 3 ขด
ถัดไปชั้นล่างช่องหน้าต่างน่าจะพัง เหลือแต่แท่งที่แกะเป็นรูปหม้อใส่ดอกไม้
มุมชั้นถัดขึ้นไปก็เป็น มกรปากยาวโค้งมีเขี้ยว คายนาคสามเศียร ด้วย
ซุ้มแก้วล่างสุด ตกแตงลายดอกไม้ สองข้างเป็นกินรี
ซุ้มแก้วถัดเข้าไปเป็นซุ้มมกร คายนาค 3 เศียร
ชั้นถัดไปตรงกลางช่องหน้าต่างมีแท่งเมื่อขยายดูเห็นเป็นรูปคนโฑดอกไม้ ถ้ารวมสองส่วนนี้เข้าด้วยกัน น่าจะเป็นรูปหม้อดอก หรือ ปูรณฆฏะ
รูกกลีบบัวตกแต่งลายประจำยาม ... คล้ายสี่เหลี่ยมขนมเปียกปูน ด้านในมีแท่งรูปบัวตูม น่าจะเป็นรูปบัวบาน หนรือบัวหงาย
เมื่อมองภาพรวมลวดลายแกะสลัก เรามองว่าเป็นลวดลายหม้อดอก หรือ ปูรณฆฏะ