สมัยก่อน หน่วยงานที่จัดเก็บคือ กรมทางหลวงนี่แหละครับ
ตั้งด่านขึ้นเพื่อนำมาเป็นเงินทุนสำรองค่าธรรมเนียมผ่านทาง สำหรับนำไปชดใช้ดอกเบี้ยเงินกู้ และบูรณะทางหลวง
การจัดเก็บเงินเป็นไปตามคำสั่งของผู้อำนวยการฝ่ายพัฒนาการเกษตรและคมนาคม อาศัยความตามพระราชบัญญัติกำหนดค่าธรรมเนียม
การใช้ยานยนต์บนทางหลวงและสะพาน พ.ศ.2497
ทางหลวงที่เคยมีด่านเก็บเงิน ที่ผมจำได้
- ถนนพหลโยธิน ช่วงประตูน้ำพระอินทร์ เริ่มตั้งด่าน ปี พ.ศ. 2501 ยกเลิกด่านปี พ.ศ. 2507 เพราะว่าเนื่องจากจะขยายถนนถึงสระบุรี
- ถนนสุขุมวิท หน้าสถานตากอากาศบางปู และ คลองด่าน ตั้งด่าน ปี พ.ศ. 2497 ยกเลิกด่านปี พ.ศ. 2511 เพราะได้เงินค่าธรรมเนียมคุ้มค่าก่อสร้างสะพานเทพหัสดินแล้ว
- ถนนมิตรภาพ ช่วงสระบุรี-โคราช เคยมีด่านเก็บเงิน 4 ด่าน ที่หมวดการทางแก่งคอย (ต.ทับกวาง อ.แก่งคอย จ.สระบุรี) ที่หมวดการทางปากช่องที่ 2 (ต.กลางดง อ.ปากช่อง จ.นครราชสีมา) ที่หมวดการทางปากช่องที่ 1 (ต.หนองสาหร่าย อ.ปากช่อง จ.นครราชสีมา) และหมวดการทางสูงเนิน (ต.สูงเนิน อ.สูงเนิน จ.นครราชสีมา) ยกเลิกเนื่องจากมีโครงการขยายถนนสมัยรัฐบาลพล.อ.ชาติชาย ชุณหวัณ
- ถนนพระราม 2 (ธนบุรี-ปากท่อ) เคยมีด่านเก็บเงิน 2 ด่าน ที่กม.21 แยกตัดกับถนนเอกชัย หน้าตลาดมหาชัยเมืองใหม่ ต.โคกกระบือ อ.เมือง จ.สมุทรสาคร ปัจจุบันกลายเป็นทางแยกและจุดกลับรถแทน และ กม.53 ระหว่างร้านแตน 88 และ สนามแข่งรถเทพนคร ซึ่งแบ่งเขตพื้นที่ระหว่าง ต.นาโคก อ.เมือง จังหวัดสมุทรสาคร กับ ต.บางแก้ว อ.เมือง จ.สมุทรสงคราม เดิมทีเก็บค่าผ่านทาง แต่สุดท้ายก็เลิกเก็บ
ต่อมาได้กู้เงินจากธนาคารโลก ไปสร้างถนนสายเอเชีย และถนนบางนา-ตราด จึงกำหนดเก็บค่าผ่านทางดังนี้
- ถนนสายเอเชีย (ทางหลวงหมายเลข 32) เคยมีด่านเก็บเงินเยอะมาก ถึง 4 ด่าน ที่หมวดการทางบางปะอิน (ต.คลองจิก อ.บางปะอิน จ.พระนครศรีอยุธยา) หมวดการทางบางปะหัน (ต.หันสัง อ.บางปะหัน จ.พระนครศรีอยุธยา) หมวดการทางพรหมบุรี (ต.พรหมบุรี อ.พรหมบุรี จ.สิงห์บุรี) และหมวดการทางสรรพยา (ต.หาดอาษา อ.สรรพยา จ.ชัยนาท) (ทุกด่าน เริ่มตั้งด่านเมื่อปี พ.ศ. 2515 และยกเลิกด่านเมื่อเดือนเมษายน
ปี พ.ศ. 2537) ปัจจุบัน กลายเป็นป้อมตำรวจทางหลวง ป้อมสำหนักงานหมวดการทาง บ้างก็ถูกดัดแปลงด่านช่างน้ำหนักของรถบรรทุก
- ถนนเทพรัตน์ (บางนา-ตราด) เคยมีด่านเก็บเงิน 1 ด่าน ที่กม.41 ตรงห้างโลตัสสาขาบางวัวในปัจจุบัน ต.บางวัว อ.บางปะกง จังหวัดฉะเชิงเทรา (เริ่มตั้งด่านเมื่อปี พ.ศ. 2529 และยกเลิกด่านเมื่อเมษายน ปี พ.ศ. 2537) ปัจจุบันนี้ไม่เห็นซากแล้ว เพราะโดนรื้อไปตอนทำทางด่วนบูรพาวิถีซ้อนบนถนนแทน
อัตราค่าผ่านทางของทุกด่านในสมัยนั้น (ข้อมูลจาก ราชกิจจานุเบกษา)
รถมอเตอร์ไซค์ คันละ 1 บาท
รถยนต์ 4 ล้อ คันละ 3 บาท
รถบัส-รถบรรทุก 6 ล้อ
- น้ำหนักไม่เกิน 2,000 กิโลกรัม คันละ 3 บาท
- น้ำหนักเกิน 2,000 กิโลกรัม คันละ 8 บาท
รถ 10 ล้อขึ้นไป คันละ 10 บาท
รถแทร็กเตอร์ คันละ 10 บาท
รถพ่วงที่พ่วงกับรถ 4 ล้อ คันละ 3 บาท
รถพ่วงที่พ่วงกับรถอื่น เพลาละ 5 บาท
รถอื่นๆ นอกเหนือจากนี้ คันละ 10 บาท
จนกระทั่งในปี 2536 เมื่อนายจรัส พั๊วช่วย รมช.กระทรวงคมนาคมในสมัยนั้น มีมติให้ยกเลิกทุกด่านบนถนนสายเอเชีย และถนนบางนา-บางปะกง เหตุที่ต้องยกเลิกการเก็บเงินเพราะว่า ถนนทั้ง 2 สายนี้ ลักษณะทางกายภาพไม่เหมาะจะทำด่าน เนื่องจากไม่มีการควบคุมทางเข้า-ออกที่ชัดเจน มีโอกาสที่ผู้ใช้จะลักไก่ได้สูง เช่น หลบด่านโดยการเข้าซอยไปทะลุหลังพ้นด่านไปแล้ว ฯลฯ จึงมีการกำหนดรูปแบบทางหลวงที่จะเก็บค่าผ่านทางใหม่ โดยกำหนดหลักเกณฑ์ถนนเก็บค่าผ่านทางไว้คร่าวๆคือ
1. ต้องเป็นเส้นทางที่สร้างโดยเอกชน หรือ ทางสัมปทาน ซึ่งเอกชนจำเป็นต้องเรียกเก็บค่าธรรมเนียมผ่านทาง เพื่อคืนทุนในการก่อสร้างและมีผลกำไรต่อเงินลงทุนพอสมควร ตามลักษณะประกอบการของภาคเอกชน --> ทางที่เข้าข่ายกรณีนี้คือ ทางด่วนขั้นที่ 1, ทางด่วนอุดรรัถยา และ ทางยกระดับอุตราภิมุข (Tollway)
2. ต้องเป็นทางที่สร้างขึ้น เป็นทางเลือกที่ 2 รองจากทางสายหลักที่มีอยู่แล้ว เพื่อเป็นการแข่งขันการให้บริการ
3. ต้องเป็นทางที่ออกแบบมาเพื่อให้รถใช้ความเร็วได้มากกว่าทางทั่วไป มีความปลอดภัย และมีจุดเข้า-ออกชัดเจน ไม่ใช่หลบด่านโดยการเข้าตรอกเล็กตรอกน้อยได้ตามใจชอบ
ทั้งหมดนี้จึงเป็นจุดกำเนิดของทางหลวงพิเศษ (Motorway) โดยมีมอเตอร์เวย์สายแรกคือ กรุงเทพ-ชลบุรี-พัทยา (ทางหลวงหมายเลข 7)
จากการยกเลิกดังกล่าว ส่งผลให้ทุกด่าน ถูกดัดแปลงเป็น สำนักงานหมวดการทาง จุดกลับรถ บางด่านก็ถูกดัดแปลงเป็นด่านชั่งน้ำหนักสำหรับรถบรรทุก ส่วนด่านถ.บางนา-บางปะกง ถูกทุบทิ้ง เพื่อก่อสร้างทางพิเศษบูรพาวิถีขึ้นมาแทน
ส่งท้ายด้วยภาพด่านเก็บเงินบนถนนบางนา-ตราด ตั้งอยู่ที่ กม.41 ต.บางวัว อ.บางปะกง จ.ฉะเชิงเทรา ก่อนจะถูกทุบทิ้ง และถูกแทนที่ด้วยทางด่วนบูรพาวิถี (บางนา-ชลบุรี) แทน
ทางหลวงที่เคยมีด่านเก็บเงิน
ตั้งด่านขึ้นเพื่อนำมาเป็นเงินทุนสำรองค่าธรรมเนียมผ่านทาง สำหรับนำไปชดใช้ดอกเบี้ยเงินกู้ และบูรณะทางหลวง
การจัดเก็บเงินเป็นไปตามคำสั่งของผู้อำนวยการฝ่ายพัฒนาการเกษตรและคมนาคม อาศัยความตามพระราชบัญญัติกำหนดค่าธรรมเนียม
การใช้ยานยนต์บนทางหลวงและสะพาน พ.ศ.2497
ทางหลวงที่เคยมีด่านเก็บเงิน ที่ผมจำได้
- ถนนพหลโยธิน ช่วงประตูน้ำพระอินทร์ เริ่มตั้งด่าน ปี พ.ศ. 2501 ยกเลิกด่านปี พ.ศ. 2507 เพราะว่าเนื่องจากจะขยายถนนถึงสระบุรี
- ถนนสุขุมวิท หน้าสถานตากอากาศบางปู และ คลองด่าน ตั้งด่าน ปี พ.ศ. 2497 ยกเลิกด่านปี พ.ศ. 2511 เพราะได้เงินค่าธรรมเนียมคุ้มค่าก่อสร้างสะพานเทพหัสดินแล้ว
- ถนนมิตรภาพ ช่วงสระบุรี-โคราช เคยมีด่านเก็บเงิน 4 ด่าน ที่หมวดการทางแก่งคอย (ต.ทับกวาง อ.แก่งคอย จ.สระบุรี) ที่หมวดการทางปากช่องที่ 2 (ต.กลางดง อ.ปากช่อง จ.นครราชสีมา) ที่หมวดการทางปากช่องที่ 1 (ต.หนองสาหร่าย อ.ปากช่อง จ.นครราชสีมา) และหมวดการทางสูงเนิน (ต.สูงเนิน อ.สูงเนิน จ.นครราชสีมา) ยกเลิกเนื่องจากมีโครงการขยายถนนสมัยรัฐบาลพล.อ.ชาติชาย ชุณหวัณ
- ถนนพระราม 2 (ธนบุรี-ปากท่อ) เคยมีด่านเก็บเงิน 2 ด่าน ที่กม.21 แยกตัดกับถนนเอกชัย หน้าตลาดมหาชัยเมืองใหม่ ต.โคกกระบือ อ.เมือง จ.สมุทรสาคร ปัจจุบันกลายเป็นทางแยกและจุดกลับรถแทน และ กม.53 ระหว่างร้านแตน 88 และ สนามแข่งรถเทพนคร ซึ่งแบ่งเขตพื้นที่ระหว่าง ต.นาโคก อ.เมือง จังหวัดสมุทรสาคร กับ ต.บางแก้ว อ.เมือง จ.สมุทรสงคราม เดิมทีเก็บค่าผ่านทาง แต่สุดท้ายก็เลิกเก็บ
ต่อมาได้กู้เงินจากธนาคารโลก ไปสร้างถนนสายเอเชีย และถนนบางนา-ตราด จึงกำหนดเก็บค่าผ่านทางดังนี้
- ถนนสายเอเชีย (ทางหลวงหมายเลข 32) เคยมีด่านเก็บเงินเยอะมาก ถึง 4 ด่าน ที่หมวดการทางบางปะอิน (ต.คลองจิก อ.บางปะอิน จ.พระนครศรีอยุธยา) หมวดการทางบางปะหัน (ต.หันสัง อ.บางปะหัน จ.พระนครศรีอยุธยา) หมวดการทางพรหมบุรี (ต.พรหมบุรี อ.พรหมบุรี จ.สิงห์บุรี) และหมวดการทางสรรพยา (ต.หาดอาษา อ.สรรพยา จ.ชัยนาท) (ทุกด่าน เริ่มตั้งด่านเมื่อปี พ.ศ. 2515 และยกเลิกด่านเมื่อเดือนเมษายน
ปี พ.ศ. 2537) ปัจจุบัน กลายเป็นป้อมตำรวจทางหลวง ป้อมสำหนักงานหมวดการทาง บ้างก็ถูกดัดแปลงด่านช่างน้ำหนักของรถบรรทุก
- ถนนเทพรัตน์ (บางนา-ตราด) เคยมีด่านเก็บเงิน 1 ด่าน ที่กม.41 ตรงห้างโลตัสสาขาบางวัวในปัจจุบัน ต.บางวัว อ.บางปะกง จังหวัดฉะเชิงเทรา (เริ่มตั้งด่านเมื่อปี พ.ศ. 2529 และยกเลิกด่านเมื่อเมษายน ปี พ.ศ. 2537) ปัจจุบันนี้ไม่เห็นซากแล้ว เพราะโดนรื้อไปตอนทำทางด่วนบูรพาวิถีซ้อนบนถนนแทน
อัตราค่าผ่านทางของทุกด่านในสมัยนั้น (ข้อมูลจาก ราชกิจจานุเบกษา)
รถมอเตอร์ไซค์ คันละ 1 บาท
รถยนต์ 4 ล้อ คันละ 3 บาท
รถบัส-รถบรรทุก 6 ล้อ
- น้ำหนักไม่เกิน 2,000 กิโลกรัม คันละ 3 บาท
- น้ำหนักเกิน 2,000 กิโลกรัม คันละ 8 บาท
รถ 10 ล้อขึ้นไป คันละ 10 บาท
รถแทร็กเตอร์ คันละ 10 บาท
รถพ่วงที่พ่วงกับรถ 4 ล้อ คันละ 3 บาท
รถพ่วงที่พ่วงกับรถอื่น เพลาละ 5 บาท
รถอื่นๆ นอกเหนือจากนี้ คันละ 10 บาท
จนกระทั่งในปี 2536 เมื่อนายจรัส พั๊วช่วย รมช.กระทรวงคมนาคมในสมัยนั้น มีมติให้ยกเลิกทุกด่านบนถนนสายเอเชีย และถนนบางนา-บางปะกง เหตุที่ต้องยกเลิกการเก็บเงินเพราะว่า ถนนทั้ง 2 สายนี้ ลักษณะทางกายภาพไม่เหมาะจะทำด่าน เนื่องจากไม่มีการควบคุมทางเข้า-ออกที่ชัดเจน มีโอกาสที่ผู้ใช้จะลักไก่ได้สูง เช่น หลบด่านโดยการเข้าซอยไปทะลุหลังพ้นด่านไปแล้ว ฯลฯ จึงมีการกำหนดรูปแบบทางหลวงที่จะเก็บค่าผ่านทางใหม่ โดยกำหนดหลักเกณฑ์ถนนเก็บค่าผ่านทางไว้คร่าวๆคือ
1. ต้องเป็นเส้นทางที่สร้างโดยเอกชน หรือ ทางสัมปทาน ซึ่งเอกชนจำเป็นต้องเรียกเก็บค่าธรรมเนียมผ่านทาง เพื่อคืนทุนในการก่อสร้างและมีผลกำไรต่อเงินลงทุนพอสมควร ตามลักษณะประกอบการของภาคเอกชน --> ทางที่เข้าข่ายกรณีนี้คือ ทางด่วนขั้นที่ 1, ทางด่วนอุดรรัถยา และ ทางยกระดับอุตราภิมุข (Tollway)
2. ต้องเป็นทางที่สร้างขึ้น เป็นทางเลือกที่ 2 รองจากทางสายหลักที่มีอยู่แล้ว เพื่อเป็นการแข่งขันการให้บริการ
3. ต้องเป็นทางที่ออกแบบมาเพื่อให้รถใช้ความเร็วได้มากกว่าทางทั่วไป มีความปลอดภัย และมีจุดเข้า-ออกชัดเจน ไม่ใช่หลบด่านโดยการเข้าตรอกเล็กตรอกน้อยได้ตามใจชอบ
ทั้งหมดนี้จึงเป็นจุดกำเนิดของทางหลวงพิเศษ (Motorway) โดยมีมอเตอร์เวย์สายแรกคือ กรุงเทพ-ชลบุรี-พัทยา (ทางหลวงหมายเลข 7)
จากการยกเลิกดังกล่าว ส่งผลให้ทุกด่าน ถูกดัดแปลงเป็น สำนักงานหมวดการทาง จุดกลับรถ บางด่านก็ถูกดัดแปลงเป็นด่านชั่งน้ำหนักสำหรับรถบรรทุก ส่วนด่านถ.บางนา-บางปะกง ถูกทุบทิ้ง เพื่อก่อสร้างทางพิเศษบูรพาวิถีขึ้นมาแทน
ส่งท้ายด้วยภาพด่านเก็บเงินบนถนนบางนา-ตราด ตั้งอยู่ที่ กม.41 ต.บางวัว อ.บางปะกง จ.ฉะเชิงเทรา ก่อนจะถูกทุบทิ้ง และถูกแทนที่ด้วยทางด่วนบูรพาวิถี (บางนา-ชลบุรี) แทน