ฐานอำนาจสมัยโบราณขึ้นอยู่กับการควบคุมไพร่เป็นหลักครับ ซึ่งด้วยการปกครองที่เป็นระบอบศักดินาอย่างในสมัยโบราณจะทำให้ไพร่มีความผูกพันกับมูลนายที่ตนอยู่ในสังกัดมากกว่าพระมหากษัตริย์ที่เข้าถึงได้ยาก ซึ่งมูลนายก็คือขุนนางหรือเสนาบดีกรมกองต่างๆ ที่มีอำนาจในการเรียกเกณฑ์ไพร่พล หรือถ้าเป็นมูลนายระดับท้องถิ่นก็คือเจ้าเมือง ซึ่งอยู่ห่างไกลยากที่ส่วนกลางจะสอดส่องดูแลได้ทั่วถึง

อำนาจของพระมหากษัตริย์สมัยอยุทธยาถึงรัตนโกสินทร์ตอนต้นจึงถูกถ่วงดุลด้วยอำนาจของขุนนาง ต้องมีการประนีประนอมในเรื่องผลประโยชน์ ดังนนั้นแม้ว่าในสมัยอยุทธยาจะมีแนวคิดเทวราชา แต่พระเจ้าแผ่นดินก็ไม่ได้ทรงมีอำนาจเป็นสิทธิขาดอย่างแท้จริง ซึ่งหากพระมหากษัตริย์ทรงใช้อำนาจเกินขอบเขตและกระทบต่อสถานะของขุนนางก็อาจจะถูกขุนนางร่วมกันก่อรัฐประหารได้ ดังที่บางยุคสมัยขุนนางสามารถสั่งสมบารมีจนรวมกลุ่มกันชิงราชสมบัติจากพระเจ้าแผ่นดิน พระเจ้าแผ่นดินก็ทรงพยายามจะวางนโยบายเพื่อลดอำนาจขุนนางลง แต่ก็ไม่ได้สำเร็จอย่างแท้จริง

นอกจากที่กล่าวมานี้ คติการปกครองของพระมหากษัตริย์ไทยถูกจำกัดด้วยทศพิธราชธรรม ซึ่งเป็นเสมือนข้อจำกัดทางศีลธรรม ทำให้ไม่สามารถที่จะทรงทำอะไรตามใจชอบได้ทุกอย่าง


การปกครองระบอบสมบูรณาญาสิทธิราช (Absolute Monachy) ที่แท้จริงได้เริ่มในสมัยรัชกาลที่ ๕ ที่พระเจ้าแผ่นดินทรงดึงอำนาจเข้าสู่ศูนย์กลาง ด้วยการยกเลิกระบอบไพร่ แทนที่ด้วยการเกณฑ์ทหาร ทำให้การควบคุมกำลังนั้นอยู่กับพระมหากษัตริย์ไม่ใช่ขุนนาง รวมไปถึงการปฏิรูประบบบริหารราชการในสมัยนั้นที่ยกเลิกระบอบจตุสมดมภ์แทนที่ด้วยระบบกระทรวง การจัดระบบมณฑลเทศาภิบาลในการปกครองท้องถิ่นให้ขึ้นกับส่วนกลางโดยตรง และอีกหลายเรื่อง ทำให้พระเจ้าแผ่นดินทรงสามารถปกครองได้อย่างทั่วถึงมากขึ้น และทรงมีอำนาจในการบริหารมากกว่าในอดีตครับ