แสงส่องใจ จาก หนังสือธรรมะใกล้ตัว ฉบับที่  224  ค่ะ  

โดยสมเด็จพระสังฆราช (สกลมหาสังฆปริณายก)


  แสงส่องใจให้เพียงพรหม
        เทศนานิพนธ์
    ใน
      สมเด็จพระญาณสังวร
สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก

ใจที่มีพรหมวิหารธรรมไม่บริบูรณ์ทั้ง ๔ ประการ เช่นมีเพียงเมตตากรุณา ก็ยังไม่เย็นจริง ยังร้อนอยู่ การขาดมุทิตาและอุเบกขาเป็นเหตุให้ร้อนได้ ขาดมากเพียงไรก็ยิ่งร้อนมากเพียงนั้น แต่เมตตากรุณาเพียงสองประการ ผู้ใดมีก็ยังช่วยให้เย็นช่วยให้ใจเป็นสุขได้มาก แต่ในเวลาที่ต้องใช้มุทิตาและอุเบกขา ถ้าไม่มีมุทิตาและอุเบกขา เมตตากรุณาก็ช่วยให้มีความเย็นความเป็นสุขไม่ได้ ความร้อนจะต้องเกิดจนได้ ผู้เคยประสบความรู้สึกเช่นนี้ด้วยตนเอง และพิจารณาจนเข้าใจแล้วว่าตนเป็นทุกข์เพราะมีเมตตากรุณาแต่ขาดมุทิตาและอุเบกขา ย่อมจะรู้ดีว่าไม่เพียงแต่เมตตากรุณาเท่านั้นที่จำเป็นสำหรับช่วยให้เป็นสุขเย็นใจ มุทิตาและอุเบกขาก็จำเป็นอย่างยิ่งเช่นกัน แต่เมตตากรุณานั้นต้องนำหน้ามาก่อนเสมอ มีเมตตากรุณาก่อน แล้วจึงให้มุทิตาและอุเบกขาตาม

ใจเป็นสิ่งที่ฝึกได้อบรมได้ เพียงให้มั่นใจและมีความตั้งใจจริงที่จะฝึกอบรมใจตน มีความเพียรพยายามให้สม่ำเสมอในการฝึกอบรมใจตน และที่สำคัญที่สุดคือให้มีความเห็นชอบคือสัมมาทิฐิก่อนด้วย แม้ความเห็นชอบมั่นคง การปฏิบัติที่ตามมาจะเป็นการปฏิบัติในสายชอบ นำสู่จุดหมายปลายทางที่ชอบได้ สัมมาทิฐิในกรณีนี้คือให้เชื่อในเรื่องประโยชน์หรือคุณของพรหมวิหารธรรมที่จะเกิดแก่ตนก่อน ส่วนที่จะเกิดแก่ผู้อื่นเป็นเรื่องทีหลัง เมื่อเมตตาเกิดขึ้น กรุณาเกิดขึ้นในจิตใจ ใจตนเองนั้นแหละได้เสวยผลแล้วทันที จะอ่อนโยนเยือกเย็น เป็นความสุขที่เกิดแต่เมตตากรุณาโดยเฉพาะ ไม่มีความสุขใดที่เกิดแต่อื่นเปรียบเสมอ

การฝึกเมตตากรุณานั้นฝึกได้ทุกเวลานาที แผ่ไปได้ทั้งในคนในสัตว์ทั้งปวง จะคิดไปเรื่อย ๆ ก็สมควรนัก เห็นคนเห็นสัตว์ก็คิดให้เห็นความทุกข์ของเขา ซึ่งก็เหมือนความทุกข์ของเรานั่นเอง บางทีบางคนให้เมตตากรุณาแก่สัตว์ได้ง่าย เพราะคิดให้เห็นความน่าสงสารได้ชัด คือคิดว่าสัตว์แตกต่างกับคนเพียงรูปลักษณะเท่านั้น อย่างอื่นเหมือนกัน สัตว์เกิดจากธาตุน้ำธาตุดินคือเลือดเนื้อของแม่พ่อเช่นเดียวกับคน สัตว์มีส่วนประกอบคือธาตุดินน้ำไฟลมอากาศและวิญญาณเช่นเดียวกับคน ความรู้สึกนึกคิดของสัตว์อาจไม่แตกต่างจากคนมากนัก สัตว์นั้นอาจเคยมีความเป็นอยู่เหมือนคนในชาติหนึ่งภพหนึ่งมาแล้ว เมื่อเกิดชาตินี้ภพนี้ต้องเป็นเช่นนี้ ถ้ายังมีความรู้สึกนึกคิดที่พอจะเหมือนคนอยู่ด้วย ก็จะยิ่งน่าสงสารในความเดือดร้อนของสัตว์เป็นอันมาก มีผู้เคยกล่าวว่า คิดเช่นนี้แล้วเกิดความเมตตากรุณาในสัตว์ได้เสมอเมื่อพบเห็นหรือเมื่อนึกถึง ความคิดเช่นนี้เป็นคุณ เป็นทางอบรมปัญญาที่ไม่ผิด

การอบรมเมตตากรุณามุทิตาอุเบกขานั้น ไม่มีข้อบังคับกฎเกณฑ์ว่าให้ทำอย่างไรเป็นที่แน่นอนลงไป เพียงให้ใช้ปัญญา คิดอย่างไรก็ได้ที่จะเกิดความรู้สึกเมตตาสงสารอย่างจริงใจ ไม่ใช่ปากพูดว่าสงสาร แต่ใจไม่เป็นเช่นปากพูด หรือไม่ใช่ปากพูดว่าอยากจะช่วยให้พ้นความทุกข์ความเดือดร้อน แต่ใจไม่ได้คิดเลยที่จะช่วย หรือปากพูดว่าดีใจด้วยแต่ใจมิได้พลอยยินดีด้วยหรืออาจจะกำลังริษยาอยู่ด้วยซ้ำ หรือปากพูดว่าอุเบกขาแต่ใจจืดใจดำไม่ใช่อุเบกขาเลย เรื่องของปากพูดกับเรื่องใจจริงเช่นนี้แตกต่างกันเหมือนสีดำกับสีขาว แม้มีเมตตากรุณาอยู่จริงในใจ ปากจะพูดหรือไม่ก็เป็นผู้มีเมตตาจริง ตรงกันข้าม แม้พูดแต่ปากไม่มีอยู่จริงในใจ ก็ไม่เป็นผู้มีเมตตาจริง