" .. ปัญญา ก็มีหลัก คือ ความรู้ความเข้าใจในการเห็นสิ่งทั้งปวงหมดเป็นธรรม
รู้ผิดรู้ถูก รู้ดีรู้ชั่ว รู้สิ่งที่ควรหรือไม่ควร แม้แต่ผู้จะทำทาน
รักษาศีล ทำสมาธิ ก็ต้องมีปัญญาเสียก่อนจึงทำได้

ปัญญาทางธรรมมี ๒ อย่าง ..

อย่างแรกเป็น "ปัญญาสามัญในทางธรรม" เห็นโลกเป็นธรรม
อย่างที่อธิบายมาแล้วว่า ความโลภ ความโกรธ ความหลง
เป็นของที่ให้โทษให้ทุกข์แก่จิตใจ
ก็เป็นของดีเหมือนกัน ถ้าไม่มีโลภ โกรธ หลง
ก็ไม่ได้ละโลภ โกรธ หลง

ปัญญาอีกอย่างหนึ่ง เป็นปัญญาที่สูงดีเด่นขึ้นไปกว่านั้นอีก
เรียกว่า "ปัญญาวิปัสสนา" คือ เห็นสิ่งทั้งปวงหมดเป็น "อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา"
สิ่งเหล่านั้นเป็นของไร้สาระ เป็นทุกข์โทษภัยอันตรายแก่จิตใจ
จึงปล่อยวางทอดธุระในสิ่งทั้งหลายเหล่านั้น

อันนี้เป็นปัญญาอันวิเศษสูงสุด เพราะคนจะพ้นโลกได้เพราะเห็นที่สุดของโลก
คือ ได้แก่เห็น "อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา" นั่นเอง
ไม่ใช่เห็นโดยคาดคะเนเอานะ ต้องเห็นแจ้งชัดด้วยใจของตนเอง
สัมผัสด้วยใจของตนเองจริง ๆ
ถ้าคิดนึกเอา มันไม่ใช่วิปัสสนา "มันเป็นวิปัสสนึก"
หมดความคิดนึกอันนั้นแล้วมันก็วกกลับคืนมาเล่นงานเราอีก

ถ้าเห็นแจ้งชัดด้วยใจของตนเองจริง ๆ ลงได้ถึง "อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา" แล้ว
ละได้หมดทุกสิ่งทุกอย่าง พระพุทธศาสนารวมยอดเข้ามาแค่นี้แหละ .. "

หลวงปู่เทสก์ เทสรังสี