ดูกรภิกษุทั้งหลาย ! ฐานะ ๕ ประการเหล่านี้ อันสมณะ พราหมณ์ เทพ
มาร พรหม หรือใคร ๆ ในโลก ไม่พึงได้ตามปรารถนา มีอยู่ ๕ ประการ
เหล่าไหนเล่า? ห้าประการคือ สมณะ พราหมณ์ เทพ มาร พรหม หรือ
ใคร ๆ ในโลก ไม่อาจได้ตามปรารถนาว่า ๑"ขอสิ่งที่มีความแก่เป็นธรรมดา อย่าแก่เลย,
๑ ขอสิ่งที่มีความเจ็บไข้เป็นธรรมดา อย่าเจ็บไข้เลย, ๑ ขอสิ่งที่มีความตายเป็นธรรมดา อย่าตาย
เลย, ๑ ขอสิ่งที่มีความสิ้นไปเป็นธรรมดา อย่าสิ้นไปเลย, ๑ ชอสิ่งที่มีความวินาศเป็นธรรมดา
อย่าวินาศเลย" ดังนี้.
อันสมณะ พราหมณ์ เทวดา มาร พรหม หรือใครๆ ในโลกไม่พึงได้
ดูกรภิกษุทั้งหลาย! สิ่งที่มีความแก่เป็นธรรมดา ก็ย่อมแก่สำหรับบุถุชนผู้
มิได้สดับ. เมื่อสิ่งที่มีความแก่เป็นธรรมดาแก่แล้ว เขาก็ไม่พิจารณาเห็นโดย
ประจักษ์ว่า "ไม่ใช่สิ่งที่มีความแก่เป็นธรรมดา จะแก่สำหรับเราผู้เดียวเท่านั้น,
โดยที่แท้แล้ว สิ่งที่มีความแก่เป็นธรรมดา ย่อมแก่สำหรับสัตว์ทั้งหลายทั้งปวง
ที่มีการมา การไป การจุติ การอุบัติ, ย่อมแก่ไปทั้งสิ้น ก็เมื่อสิ่งที่มีความแก่
เป็นธรรมดาแก่แล้ว เราจะมามัวเศร้าโสก กระวนกระวาย ร่ำไรรำพัน ทุบอกร่ำไห้
ถึงความหลงใหล แม้อาหารก็ไม่ย่อย ไม่อยากรับประทาน แม้กายก็พึง
เศร้าหมอง ซูบผอม แม้การงานก็หยุดชงัก พวกอมิตรก็ดีใจ มิตรสหายก็เศร้าใจ" ดังนี้.
บุถุชนนั้น เมื่อสิ่งที่มีความแก่เป็นธรรมดาแก่แล้ว ย่อมเศร้าโศก กระวนกระวาย ร่ำไร
รำพัน เป็นผู้ทุบอกร่ำไห้ ย่อมถึงความหลงใหล.
ดูกรภิกษุทั้งหลาย! เรากล่าว่า บุถุชนผู้มิได้สดับนี้ ถูกลูกศรแห่งความโศก
อันมีพิษเสียบแทงแล้ว ทำตนเองให้เดือดร้อนอยู่.
...........
ดูกรภิกษุทั้งหลาย ไม่มีใครๆ จะเป็นสมณะพราหมณ์ เทวดา มาร
พรหม หรือผู้ใดผู้หนึ่งในโลก ที่จะรับรองธรรม ๔ ประการได้ ธรรม ๔ ประการ
เป็นไฉน คือไม่มีใครๆ ... ที่จะรับรองว่า สิ่งที่มีความแก่เป็นธรรมดา อย่าแก่
ไม่มีใครๆ ... ที่จะรับรองว่า สิ่งที่มีความเจ็บไข้เป็นธรรมดา อย่าเจ็บไข้ ไม่มี
ใครๆ ... ที่จะรับรองว่า สิ่งที่มีความตายเป็นธรรมดา อย่าตาย อนึ่ง ไม่มี
ใครๆ ... ที่จะรับรองว่า วิบากแห่งกรรมอันลามก เศร้าหมอง ให้เกิดในภพใหม่
มีทุกข์เป็นกำไร มีทุกข์เป็นวิบาก มีชาติ ชราและมรณะต่อไป อย่าบังเกิดเลย
ดูกรภิกษุทั้งหลาย ไม่มีใครๆ จะเป็นสมณะ พราหมณ์ เทวดา มาร พรหม
หรือผู้หนึ่งผู้ใดในโลก ที่จะรับรองธรรม ๔ ประการนี้แล ฯ
...........
ประโยชน์แม้เล็กน้อยในโลกนี้ อันใครๆ ย่อมไม่ได้เพราะ
การเศร้าโศก เพราะการคร่ำครวญ พวกอมิตรทราบว่าเขา
เศร้าโศก เป็นทุกข์ ย่อมดีใจ ก็คราวใด บัณฑิตผู้พิจารณา
รู้เนื้อความ ไม่หวั่นไหวในอันตรายทั้งหมด คราวนั้น พวก
อมิตรเห็นหน้าอันไม่ผิดปรกติของบัณฑิตนั้น ยิ้มแย้มตามเคย
ย่อมเป็นทุกข์ บัณฑิตพึงได้ประโยชน์ในที่ใดๆ ด้วยประการ
ใดๆ เพราะการสรรเสริญ เพราะความรู้ เพราะกล่าวคำ
สุภาษิต เพราะการบำเพ็ญทาน หรือเพราะประเพณีของตน
ก็พึงบากบั่นในที่นั้นๆ ด้วยประการนั้นๆ ถ้าพึงทราบว่า
ความต้องการอย่างนี้อันเราหรือผู้อื่นไม่พึงได้ไซร้ ก็ไม่ควร
เศร้าโศก ควรตั้งใจทำงานโดยเด็ดขาดว่า บัดนี้เรากำลังทำ
อะไรอยู่ ดังนี้ ฯ
- ปญฺจก. อํ. ๒๒/๔๘/๕๙
ว่าด้วยพิษลูกศรแห่งความทุกข์ของบุถุชน
มาร พรหม หรือใคร ๆ ในโลก ไม่พึงได้ตามปรารถนา มีอยู่ ๕ ประการ
เหล่าไหนเล่า? ห้าประการคือ สมณะ พราหมณ์ เทพ มาร พรหม หรือ
ใคร ๆ ในโลก ไม่อาจได้ตามปรารถนาว่า ๑"ขอสิ่งที่มีความแก่เป็นธรรมดา อย่าแก่เลย,
๑ ขอสิ่งที่มีความเจ็บไข้เป็นธรรมดา อย่าเจ็บไข้เลย, ๑ ขอสิ่งที่มีความตายเป็นธรรมดา อย่าตาย
เลย, ๑ ขอสิ่งที่มีความสิ้นไปเป็นธรรมดา อย่าสิ้นไปเลย, ๑ ชอสิ่งที่มีความวินาศเป็นธรรมดา
อย่าวินาศเลย" ดังนี้.
อันสมณะ พราหมณ์ เทวดา มาร พรหม หรือใครๆ ในโลกไม่พึงได้
ดูกรภิกษุทั้งหลาย! สิ่งที่มีความแก่เป็นธรรมดา ก็ย่อมแก่สำหรับบุถุชนผู้
มิได้สดับ. เมื่อสิ่งที่มีความแก่เป็นธรรมดาแก่แล้ว เขาก็ไม่พิจารณาเห็นโดย
ประจักษ์ว่า "ไม่ใช่สิ่งที่มีความแก่เป็นธรรมดา จะแก่สำหรับเราผู้เดียวเท่านั้น,
โดยที่แท้แล้ว สิ่งที่มีความแก่เป็นธรรมดา ย่อมแก่สำหรับสัตว์ทั้งหลายทั้งปวง
ที่มีการมา การไป การจุติ การอุบัติ, ย่อมแก่ไปทั้งสิ้น ก็เมื่อสิ่งที่มีความแก่
เป็นธรรมดาแก่แล้ว เราจะมามัวเศร้าโสก กระวนกระวาย ร่ำไรรำพัน ทุบอกร่ำไห้
ถึงความหลงใหล แม้อาหารก็ไม่ย่อย ไม่อยากรับประทาน แม้กายก็พึง
เศร้าหมอง ซูบผอม แม้การงานก็หยุดชงัก พวกอมิตรก็ดีใจ มิตรสหายก็เศร้าใจ" ดังนี้.
บุถุชนนั้น เมื่อสิ่งที่มีความแก่เป็นธรรมดาแก่แล้ว ย่อมเศร้าโศก กระวนกระวาย ร่ำไร
รำพัน เป็นผู้ทุบอกร่ำไห้ ย่อมถึงความหลงใหล.
ดูกรภิกษุทั้งหลาย! เรากล่าว่า บุถุชนผู้มิได้สดับนี้ ถูกลูกศรแห่งความโศก
อันมีพิษเสียบแทงแล้ว ทำตนเองให้เดือดร้อนอยู่.
...........
ดูกรภิกษุทั้งหลาย ไม่มีใครๆ จะเป็นสมณะพราหมณ์ เทวดา มาร
พรหม หรือผู้ใดผู้หนึ่งในโลก ที่จะรับรองธรรม ๔ ประการได้ ธรรม ๔ ประการ
เป็นไฉน คือไม่มีใครๆ ... ที่จะรับรองว่า สิ่งที่มีความแก่เป็นธรรมดา อย่าแก่
ไม่มีใครๆ ... ที่จะรับรองว่า สิ่งที่มีความเจ็บไข้เป็นธรรมดา อย่าเจ็บไข้ ไม่มี
ใครๆ ... ที่จะรับรองว่า สิ่งที่มีความตายเป็นธรรมดา อย่าตาย อนึ่ง ไม่มี
ใครๆ ... ที่จะรับรองว่า วิบากแห่งกรรมอันลามก เศร้าหมอง ให้เกิดในภพใหม่
มีทุกข์เป็นกำไร มีทุกข์เป็นวิบาก มีชาติ ชราและมรณะต่อไป อย่าบังเกิดเลย
ดูกรภิกษุทั้งหลาย ไม่มีใครๆ จะเป็นสมณะ พราหมณ์ เทวดา มาร พรหม
หรือผู้หนึ่งผู้ใดในโลก ที่จะรับรองธรรม ๔ ประการนี้แล ฯ
...........
ประโยชน์แม้เล็กน้อยในโลกนี้ อันใครๆ ย่อมไม่ได้เพราะ
การเศร้าโศก เพราะการคร่ำครวญ พวกอมิตรทราบว่าเขา
เศร้าโศก เป็นทุกข์ ย่อมดีใจ ก็คราวใด บัณฑิตผู้พิจารณา
รู้เนื้อความ ไม่หวั่นไหวในอันตรายทั้งหมด คราวนั้น พวก
อมิตรเห็นหน้าอันไม่ผิดปรกติของบัณฑิตนั้น ยิ้มแย้มตามเคย
ย่อมเป็นทุกข์ บัณฑิตพึงได้ประโยชน์ในที่ใดๆ ด้วยประการ
ใดๆ เพราะการสรรเสริญ เพราะความรู้ เพราะกล่าวคำ
สุภาษิต เพราะการบำเพ็ญทาน หรือเพราะประเพณีของตน
ก็พึงบากบั่นในที่นั้นๆ ด้วยประการนั้นๆ ถ้าพึงทราบว่า
ความต้องการอย่างนี้อันเราหรือผู้อื่นไม่พึงได้ไซร้ ก็ไม่ควร
เศร้าโศก ควรตั้งใจทำงานโดยเด็ดขาดว่า บัดนี้เรากำลังทำ
อะไรอยู่ ดังนี้ ฯ
- ปญฺจก. อํ. ๒๒/๔๘/๕๙