จิตปุถุชนที่เดามรรคผลนิพพาน ไม่ต่างอะไรกับปลาอยากเห็นบก

มรรคผลนิพพาน เป็นสิ่งปัจจัตตัง คือ รู้เห็นได้จำเพาะตนโดยแท้ ผู้ใดปฏิบัติเข้าถึง ผู้นั้นเห็นเอง แจ่มแจ้งเอง หมดสงสัยในพระศาสนาได้โดยสิ้นเชิง มิฉนั้นแล้วจะต้องเดาเอาอยู่ร่ำไป แม้จะมีผู้อธิบายให้ลึกซึ้งอย่างไร ก็รู้ได้แบบเดา สิ่งใดยังเดาอยู่ สิ้นนั้นก็ยังไม่แน่นอน ฯ ยกตัวอย่างเช่น เต่ากับปลา เต่าอยู่ได้สองโลกคือ โลกบนบกกับโลกในน้ำ ส่วนปลาอยู่ได้โลกเดียวคือในน้ำ ขืนขึ้นมาบนบกก็ตายหมด ฯ
วันหนึ่ง เต่าลงไปในน้ำแล้ว ก็พรรณาความสุขสบายบนบกให้ปลาฟังว่า มันมีแต่ความสุขสบาย แสงสีสวยงาม ไม่ต้องลำบากเหมือนอยู่ในน้ำ ฯ
ปลาพากันฟังด้วยความสนใจ และอยากเห็นบก จึงถามเต่าว่า บนบกลึกมากไหม
เต่าว่ามันจะลึกอะไร ก็มันบก ฯ
เอ บนบกนั้นมีคลื่นมากไหม มันจะคลื่นอะรไรก็มันบก ฯ
เอ บนบกมีเปือกตมมากไหม มันจะมีอะไรก็มันบก ฯ
ให้สังเกตดูคำที่ปลาถาม เอาแต่ความรู้ที่มีอยู่ในน้ำถามเต่า เต่าก็ได้แต่ปฏิเสธ

“จิตปุถุชนที่เดามรรคผลนิพพาน ก็ไม่ต่างอะไรกับปลา”

ธรรมสนทนาของหลวงปู่ดูลย์