นิสัยก็คือตัวตนจิตใจของผู้นั้นที่แสดงออกมาเป็นที่ปรากฏ โดยตัวตนจิตใจของชีวิตต่างๆใดๆนั้นควรกล่าวได้ว่าคือสังขารจิตหรือทิฏฐิของเขา และสังขารทั้งปวงล้วนเป็นผลปัจจัยที่มี"เหตุ"มาจากอวิชชา

-  ดังนั้นการเปลี่ยนนิสัยที่ถูกต้องจริงแท้ที่สุดของหญิงชายทุกคน ก็คือการหยุดอวิชชาได้อย่างแท้จริงและย่อมกลายเป็นอรหัตผล
-  หรือหากเป็นการเปลี่ยนนิสัยได้อย่างยิ่ง ก็คือการเปลี่ยนจากพฤติกรรมปุถุชนชาวบ้านเป็นอริยบุคคลผู้มีทิฏฐิและวิธีคิดที่ดีงามอย่างยิ่ง
-  ตลอดจนการเปลี่ยนจากปุถุชนชาวบ้านทั่วไปมามีทิฏฐิจิตใจอย่างผู้ร้าย,ผู้ฉ้อฉล,ผู้เหลิงหลง แฝงซ่อนอยู่ชัดเจน ก็ถือเป็นนิสัยที่เปลี่ยนไปอย่างยิ่งเช่นกัน
-  ที่เหลือจะไม่ถือเป็นการเปลี่ยนนิสัยที่ชัดเจนครับ แต่เป็นการเปลี่ยนจิตใจไปตามทักษะ,ความชอบ,ความสนใจต่างๆ ในชีวิตของเขา

นอกจากเรื่องเหตุของนิสัยซึ่งเกี่ยวกับตัวตนจิตใจของเขา  ยังมี "ปัจจัย" ที่เอื้ออำนวย,จูงใจ,เร้ากระตุ้น,บังคับ,ยั่วยวน ฯลฯ ให้เขาดำเนินจิตใจไปทางนั้นทางนี้ได้เช่นกัน แต่ย่อมมีอิทธิพลต่อนิสัยน้อยกว่าตัวตนจิตใจของเขา  ปัจจัยดังกล่าวเช่น สิ่งแวดล้อมที่เขารับรู้เรียนรู้ ชีวภาพร่างกาย สิ่งแวดล้อมทางความคิดที่เอื้อให้ยึดถือต่างๆ ฯลฯ

แต่ถึงอย่างไรแล้วบางสภาวะในธรรมชาตินั้น พฤติกรรมจิตใจต่างๆจะถูกอิทธิพลของปัจจัยทางชีวภาพร่างกายหรือสิ่งแวดล้อมเอื้ออำนวยหรือเป็นสภาพบังคับค่อนข้างชัดเจนจึงเป็นพฤติกรรมที่ไร้เดียงสากว่าพฤติกรรมมนุษย์ปกติทั่วไป เช่น พฤติกรรมของสิ่งมีชีวิตพื้นฐานในธรรมชาติ , สัตว์ต่างๆ , เด็กเล็กๆ , ผู้พิการทางปัญญาชัดเจน , ผู้ป่วยจิตเวชศาสตร์ชัดเจน , เด็กวัยเรียนรู้ที่ตกอยู่ในสิ่งแวดล้อมที่เสี้ยมสอนหรือบังคับขู่เข็ญชัดเจน ฯลฯ

การพัฒนาเปลี่ยนแปลงนิสัย
จะขึ้นอยู่กับ เหตุ-ปัจจัย  โดยสำคัญที่สุดในการเปลี่ยนนิสัยก็คือผู้นั้นต้องเปลี่ยนที่เหตุในใจหรือทิฏฐิของเขาเอง  นอกจากนี้การเป็นปัจจัยเอื้ออำนวยในทางที่ดีก็ย่อมมีส่วนช่วยพัฒนาปรับเปลี่ยนนิสัยได้ เช่น การให้การศึกษาเรียนรู้อย่างถูกต้อง การเสริมสร้างวิธีคิดที่ถูกต้อง(สัมมาสังกัปปะ)แก่เขา การเป็นแบบอย่างที่ประเสริฐเหลือเชื่ออันเป็นธรรมทานที่อาจช่วยเปลี่ยนทิฏฐิของเขาได้ ฯลฯ