เนบิวลา...หมอกอวกาศที่หลบซ่อน

กระทู้สนทนา

มันอาจเกิดจากซูเปอร์โนวา

มันสามารถเป็นได้ ทั้งแสงสว่างและความมืด

มันคือปฐมกาล มันคือมารดาแห่งดวงดาว มันคือเนบิวล่า!

เนบิวลา (อังกฤษ: Nebula - มาจากภาษาละติน nebula (พหูพจน์ nebulae) หมายถึง "หมอก") เป็นกลุ่มเมฆหมอกของฝุ่น แก๊ส และพลาสมาในอวกาศ เดิมคำว่า "เนบิวลา" เป็นชื่อสามัญ ใช้เรียกวัตถุทางดาราศาสตร์ที่เป็นปื้นบนท้องฟ้าซึ่งรวมถึงดาราจักรที่อยู่ห่างไกลออกไปจากทางช้างเผือก (ตัวอย่างเช่น ในอดีตเคยเรียกดาราจักรแอนดรอเมดาว่าเนบิวลาแอนดรอเมดา) ในยุคหนึ่ง อะไรที่อยู่ระหว่างทางช้างเผือกและแอนโดรเมดา จะถูกเรียกว่าเนบิวล่าทั้งหมดครับ ก่อนที่การดำรงอยู่ของกาแล็คซี่จะถูกคอนเฟิร์มโดย เอ็ดวิน ฮับเบิล ในศตวรรษที่ 20
เนบิวลาส่วนมากมีขนาดที่เรียกว่า...มหึมา บางเนบิวล่าใหญ่ได้เป็นร้อยๆ ปีแสง!หรือ พันล้านล้าน กิโลเมตร(1,000,000,000,000,000)
และพวกมันไม่ได้แค่ใหญ่โตครับแต่งดงามมากๆอีกด้วยนะ เสียดายที่ความหนาแน่นพวกมันต่ำ เนบิวล่าขนาดเท่าโลกอาจหนักเท่าสุนัขสักตัวเท่านั้นเอง

นี่คือ ภาพ Eagle Nebula ส่วนPillars of Creation ที่ว่ากันว่า งดงามที่สุดนะครับ

บางครั้งแก้สในเนบิวล่าก็จะเกิดการควบแน่นครับ การควบแน่นในระดับที่มากพอจะก่อกำเนิดดาวฤกษ์ การควบแน่นในระดับต่ำกว่าจะทำให้เกิดดาวเคราะห์
นักดาราศาสตร์ ราชิต อัล รามัล อัล ซูฟี ได้บันทึกเอาให้เกี่ยวกับเมฆขนาดเล็กบนฟ้า ในตำแหน่งของอันโดรเมด้า
เขามีการบันทึกใว้ถึงการระเบิดที่น่าอัศจรรย์ ที่ให้กำเนิด Brocchi's Cluster ซึ่งเป็นกระจุกดาวที่น่าพิศวง
เป็นอย่างมาก การบันทึกนี้มีพบในเอกสารของนักดาราศาสตร์จีนอีกด้วย

พอกำเนิดกล้องโทรทรรศ์ใน ศตวรรษที่ 17 ก็มีการพบเนบิวล่าเพิ่มเป็น 6 ด้วยฝืมือของเอ็ดมันด์ ฮัลเลย์
เพิ่มเป็น 20 ด้วยฝืมือจีน ฟิลิป เดอ ครัวซอง(ชื่อตลก ฮา) พอมาปลายๆ ศตรรษวรรษที่ 18 เจอมากกว่า 500 อันแล้ว

เนบิวล่าอาจเป็นผลมาจากการพ่นแก้สจากหลุมดำ การระเบิดของซูเปอร์โนวา หรือการคายแก้สจากดาวยักษ์แดงก็ได้

นี่คือภาพของเนบิวล่าไฟ ผู้ราวเผาใหม้จักรวาล สีดำในภาพคาดว่าเป็นเมฆฝุ่นทึบแสง

เนบิวล่าโอเมก้า เจิดจ้าในกลุ่มดาวคนยิงธนู

เนบิวลาเปล่งแสง
เนบิวลาเปล่งแสง (อังกฤษ: Emission nebula) เนบิวลาเปล่งแสงเป็นเนบิวลาที่มีแสงสว่างในตัวเอง เกิดจากการเรืองแสงของอะตอมของไฮโดรเจนที่อยู่ในสถานะไอออน ในบริเวณ H II region เนื่องจากได้รับความร้อนจากดาวฤกษ์ภายในเนบิวลา ซึ่งโดยทั่วไปแล้วก็คือดาวฤกษ์เกิดใหม่ที่เนบิวลานั้นสร้างขึ้นนั่นเอง การเรืองแสงนั้น เกิดขึ้นเนื่องจากอิเล็กตรอนอิสระกลับเข้าไปจับกับไอออนของไฮโดรเจน และคายพลังงานออกมาในช่วงคลื่นที่ต่างๆ โดยค่าความยาวคลื่น เป็นไปตามสมการ E=hc/λ เมื่อ E เป็นพลังงานที่อะตอมของไฮโดรเจนคายออกมา h เป็นค่าคงตัวของพลังค์ c เป็นความเร็วแสง และ λ เป็นความยาวคลื่น
เนบิวล่าโอไรออน ใน 3 คลื่นความถี่

เนื่องจากเนบิวลาเปล่งแสง จะเปล่งแสงในช่วงคลื่นที่เฉพาะตัวตามธาตุองค์ประกอบของเนบิวลา ทำให้มีสีต่างๆกัน และการวิเคราะห์สเปกตรัมของเนบิวลาชนิดนี้ จะพบว่าสเปกตรัมเป็นชนิดเส้นเปล่งแสง (Emission Lines) และสามารถวิเคราะห์ธาตุองค์ประกอบ หรือโมเลกุลที่เป็นส่วนประกอบของเนบิวลาได้อีกด้วย เนบิวลาชนิดนี้ ส่วนใหญ่จะมีสีแดงจากไฮโดรเจน และสีเขียวจากออกซิเจน บางครั้งอาจมีสีอื่นซึ่งเกิดจากอะตอม หรือโมเลกุลอื่นๆ ก็เป็นได้ ตัวอย่างเนบิวลาเปล่งแสงได้แก่ เนบิวลาสว่างใหญ่ในกลุ่มดาวนายพราน (M42 Orion Nebula) เนบิวลาอเมริกาเหนือในกลุ่มดาวหงส์ (NGC7000 North America Nebula) เนบิวลาทะเลสาบในกลุ่มดาวคนยิงธนู (M8 Lagoon Nebula) เนบิวลากระดูกงูเรือ (Eta-Carinae Nebula) เป็นต้น

เนบิวลาสะท้อนแสง
เนบิวลาสะท้อนแสง (อังกฤษ: Reflection nebula) เนบิวลาสะท้อนแสงเป็นเนบิวลาที่มีแสงสว่างเช่นเดียวกับเนบิวลาเปล่งแสง แต่แสงจากเนบิวลาชนิดนี้นั้น เกิดจากการกระเจิงแสงจากดาวฤกษ์ใกล้เคียงที่ไม่ร้อนมากพอที่จะทำให้เนบิวลานั้นเปล่งแสง กระบวนการดังกล่าวทำให้เนบิวลาชนิดนี้มีสีฟ้า องค์ประกอบหลักของเนบิวลาชนิดนี้ที่ทำหน้าที่กระเจิงแสงจากดาวฤกษ์คือฝุ่นระหว่างดาว (Interstellar dust) การกระเจิงแสงของฝุ่นระหว่างดาวเป็นกระบวนการเดียวกับการกระเจิงแสงของฝุ่นในบรรยากาศซึ่งทำให้ท้องฟ้ามีสีฟ้า ตัวอย่างเนบิวลาสะท้อนแสง เช่น เนบิวลาในกระจุกดาวลูกไก่บริเวณดาวเมโรเป เนบิวลาหัวแม่มด (Witch Head Nebula) เนบิวลา M78 ในกลุ่มดาวนายพราน เป็นต้น เนบิวลาชนิดนี้บางครั้งก็พบอยู่เป็นส่วนหนึ่งของเนบิวลาเปล่งแสง เช่น เนบิวลาสามแฉก (Trifid Nebula) ที่มีทั้งสีแดงจากไฮโดรเจน สีเขียวจากออกซิเจน และสีฟ้าจากการสะท้อนแสง เป็นต้น

เนบิวลาดาวเคราะห์
เนบิวลาดาวเคราะห์ (อังกฤษ: Planetary nebula) เนบิวลาดาวเคราะห์เป็นส่วนหนึ่งของวิวัฒนาการในช่วงสุดท้ายของดาวฤกษ์มวลน้อย และดาวฤกษ์มวลปานกลาง เมื่อมันเข้าสู่ช่วงสุดท้ายของชีวิต ไฮโดรเจนในแกนกลางหมดลง ส่งผลให้ปฏิกิริยาเทอร์โมนิวเคลียร์ภายในแกนกลางยุติลงด้วย ทำให้ดาวฤกษ์เสียสมดุลระหว่างแรงดันออกจากความร้อนกับแรงโน้มถ่วง ทำให้แกนกลางของดาวยุบตัวลงเข้าหาศูนย์กลางเนื่องจากแรงโน้มถ่วงของตัวมันเอง จนกระทั่งหยุดเนื่องจากแรงดันดีเจนเนอเรซีของอิเล็กตรอน กลายเป็นดาวแคระขาว เปลือกภายนอกและเนื้อสารของดาวจะหลุดออก และขยายตัวไปในอวกาศ เป็นเนบิวลาดาวเคราะห์ซึ่งไม่มีพลังงานอยู่ แต่มันสว่างขึ้นได้เนื่องจากได้รับพลังงานจากดาวแคระขาวที่อยู่ภายใน เมื่อเวลาผ่านไปดาวแคระขาวก็จะเย็นตัวลง และเนบิวลาดาวเคราะห์ก็จะขยายตัวไปเรื่อยๆ จนกระทั่งจางหายไปในอวกาศ

เนบิวลาดาวเคราะห์ไม่ได้มีส่วนเกี่ยวข้องใดกับดาวเคราะห์ ชื่อนี้ได้มาจากลักษณะที่เป็นวงกลมขนาดเล็กคล้ายดาวเคราะห์เมื่อสังเกตจากกล้องโทรทรรศน์นั่นเอง ตัวอย่างของเนบิวลาชนิดนี้ได้แก่ เนบิวลาวงแหวน ในกลุ่มดาวพิณ (M57 Ring Nebula) เนบิวลาดัมเบลล์ (M27 Dumbbell Nebula) เนบิวลาตาแมว (Cat’s eye Nebula) เนบิวลาเกลียว (Helix Nebula) เป็นต้น.

เนบิวลามืด
เนบิวลามืด (อังกฤษ: Dark nebula) เนบิวลามืดมีองค์ประกอบหลักเป็นฝุ่นหนาเช่นเดียวกับเนบิวลาสะท้อนแสง แต่เนบิวลามืดนี้ไม่มีแหล่งกำเนิดแสงอยู่ภายในหรือโดยรอบ ทำให้ไม่มีแสงสว่าง เราจะสามารถสังเกตเห็นเนบิวลามืดได้เมื่อมีเนบิวลาสว่าง หรือดาวฤกษ์จำนวนมากเป็นฉากหลัง จะปรากฏเนบิวลามืดขึ้นเป็นเงามืดด้านหน้าดาวฤกษ์หรือเนบิวลาสว่างเหล่านั้น ตัวอย่างเนบิวลามืดที่มีฉากหลังเป็นเนบิวลาสว่าง เช่น เนบิวนารูปหัวม้าอันโด่งดังในกลุ่มดาวนายพราน (Horse Head Nebula) เป็นต้น และตัวอย่างของเนบิวลามืดที่มีฉากหลังเป็นดาวฤกษ์จำนวนมาก เช่น เนบิวลางู (B72 Snake Nebula) เป็นต้น

เศษซากซูเปอร์โนวา
บางเนบิวล่าก็เป็นเศษซากที่รอดมาจากการทำลายล้างในอดีต เศษซากที่มากจากการระเบิดนิวเคลียร์ฟิวชั่นขนาดยักษ์ของซูเปอร์โนวา
หลักฐานที่ใช้พิสูจน์ถึงการมีอยู่ ของเนบิวล่าประเภทนี้ มันจะเป็นการตรวจจับด้วยกล้องรังสีเอ็กซ์ การปล่อยสนามแม่เหล็กและอิเล็กตรอนมหาศาลตอนระเบิด ก็อาจมีบางส่วนตกค้าง อยู่ในซูเปอร์โนวาก็เป็นได้ แต่ถ้ามันอยู่ใกล้ๆโลก คลื่นรังสีจะสาดใส่โลกโดยตรง และเผาบรรยากาศของเราครับ