เธอครั้นละนิวรณ์ ๕ ประการ อันเป็นเครื่องทำใจให้เศร้าหมอง ทำปัญญาให้ถอยกำลังนี้ได้แล้ว

(บางส่วน)

เธอครั้นละนิวรณ์ ๕ ประการ อันเป็นเครื่องทำใจให้เศร้าหมอง ทำปัญญาให้ถอยกำลังนี้ได้แล้ว

ย่อมเป็นผู้พิจารณาเห็นกายในกาย
มีความเพียร รู้สึกตัว มีสติกำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสียได้อยู่
ย่อมเป็นผู้พิจารณาเห็นเวทนาในเวทนา ...
ย่อมเป็นผู้พิจารณาเห็นจิตในจิต ...
ย่อมเป็นผู้พิจารณาเห็นธรรมในธรรม
มีความเพียร รู้สึกตัว มีสติ กำจัดอภิชฌาและโทมนัสในโลกเสียได้อยู่ ฯ


[๓๙๗] ดูกรอัคคิเวสสนะ
เปรียบเหมือนควาญช้างฝังเสาตะลุงใหญ่ลงในแผ่นดินล่ามคอช้างป่าไว้มั่นคง เพื่อแก้ไขปรกติของสัตว์ป่า
แก้ไขความดำริพล่านของสัตว์ป่า แก้ไขความกระวนกระวาย ความลำบากใจ และความเร่าร้อนใจของสัตว์ป่า
เพื่อให้ช้างป่าเชือกนั้นอภิรมย์ในแดนบ้าน ให้บันเทิงในปรกติที่มนุษย์ต้องการ ฉันใด


ดูกรอัคคิเวสสนะ
ฉันนั้นเหมือนกันแล สติปัฏฐาน ๔ นี้  ชื่อว่าเป็นหลักผูกใจของอริยสาวก
เพื่อแก้ไขปรกติ ชนิดอาศัยบ้าน  แก้ไขความดำริพล่านชนิดอาศัยบ้าน แก้ไขความกระวนกระวาย
ความลำบากใจ และความเร่าร้อนใจชนิดอาศัยบ้าน เพื่อบรรลุญายธรรม เพื่อทำนิพพานให้แจ้ง ฯ


[๓๙๘] ตถาคตจึงแนะนำเธอให้ยิ่งขึ้นไปว่า
ดูกรภิกษุ มาเถิด

เธอจงเป็นผู้พิจารณาเห็นกายในกายอยู่  แต่อย่าตรึกวิตกที่เข้าประกอบกับกาย

จงเป็นผู้พิจารณาเห็นเวทนาในเวทนาอยู่  แต่อย่าตรึกวิตกที่เข้าประกอบกับเวทนา

จงเป็นผู้พิจารณาเห็นจิตในจิตอยู่  แต่อย่าตรึกวิตกที่เข้าประกอบกับจิต

จงเป็นผู้พิจารณาเห็นธรรมในธรรมอยู่  แต่อย่าตรึกวิตกที่เข้าประกอบกับธรรม


เธอย่อมเข้าทุติยฌานมีความผ่องใสแห่งใจภายใน  มีความเป็นธรรมเอกผุดขึ้น
เพราะสงบวิตกและวิจารไม่มีวิตก ไม่มีวิจาร มีปีติและสุขเกิดแต่สมาธิอยู่ ย่อมเป็นผู้วางเฉยเพราะหน่ายปีติ
มีสติสัมปชัญญะอยู่ และเสวยสุขด้วยนามกายเข้าตติยฌาน ... ย่อมเข้าจตุตถฌานอันไม่มีทุกข์ ไม่มีสุข
เพราะละสุข ละทุกข์ และดับโสมนัสโทมนัสก่อนๆ  ได้มีสติบริสุทธิ์เพราะอุเบกขาอยู่ ฯ

-------------

ทันตภูมิสูตร
เนื้อความพระไตรปิฎก เล่มที่ ๑๔  บรรทัดที่ ๕๓๗๕ - ๕๖๐๘.  หน้าที่  ๒๒๘ - ๒๓๗.
http://www.84000.org/tipitaka/pitaka2/v.php?B=14&A=5375&Z=5608&pagebreak=0
ศึกษาอรรถกถานี้ ได้ที่ :-
http://www.84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=14&i=388