ทุกขังคือสภาวะที่ต้องทน

เมื่อสิ่งปรุงแต่งทั้งหลาย ต้องอาศัยสิ่งอื่นมาปรุงแต่งตัวตนชั่วคราวของมันขึ้นมา แล้วตัวตนชั่วคราวนี้ก็ยังมีความเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา ดังนั้นตัวตนชั่วคราวนี้ จึงมีต้องทนประคับประคองเหตุและปัจจัยของมันเอาไว้ ถ้าไม่มีการทน ตัวตนชั่วคราวของมันก็จะแตกดับหายไปทันที ซึ่งสิ่งปรุงแต่งทั้งหลายก็สรุปอยู่ที่ วัตถุ กับ จิต ถ้าเป็นวัตถุก็จะไม่มีปัญหา เพราะไม่มีจิตมารับรู้ลักษณะที่ต้องทนของมัน แต่ถ้าเป็นสิ่งที่มีชีวิต ก็จะมีจิตมารับรู้ถึงลักษณะที่ต้องทนของมันอยู่ตลอดเวลา ซึ่งถ้าขณะใดที่จิตเกิดลักษณะที่ต้องทนมาก (เพราะมีความยึดถือว่ามีตัวเรา-ของเรา) จิตก็จะเกิดความรู้สึกที่ทนได้ยาก ที่เรียกว่า ความทุกข์ แต่ถ้าขณะใดที่จิตมีลักษณะที่ต้องทนน้อย (เพราะไม่มีความยึดถือว่ามีตัวเรา-ของเรา) จิตก็จะเกิดความรู้สึกที่ทนได้ง่าย หรือทนได้สบาย ที่เรียกว่า ความไม่มีทุกข์ หรือ นิพพาน ซึ่งนี่คือลักษณะของ ทุกขัง ที่หมายถึง ความต้องทน