มีปัญหาไม่มากก็น้อยที่ซึ่งผู้คนในสังคมมีความเห็นแบ่งแยกเป็นสองขั้ว ตัวอย่างเช่นปัญหาว่านักเรียนนักศึกษาควรถูกบังคับให้แต่งเครื่องแบบหรือไม่ หรืออย่างล่าสุดก็มีปัญหาเกี่ยวกับภาพการหมอบกราบไหว้ครู [
http://drama-addict.com/2013/06/24/%E0%B8%81%E0%B8%A3%E0%B8%B2%E0%B8%9A%E0%B8%81%E0%B8%94%E0%B8%82%E0%B8%B5%E0%B9%88/] ที่ทำให้ผู้คนที่มองภาพเกิดความรู้สึกทางลบหรือทางบวกแตกต่างกันไป
ผมสังเกตว่าปัญหาเหล่านี้ไม่ใช่ปัญหาที่ต่างฝ่ายต่างยกเหตุผลมาเถียงกันแล้วจะทำให้ความเห็นต่างยุติลงได้ ต่อให้เหตุผลของฝ่ายหนึ่งหนักแน่นแค่ไหน มันก็ไม่อาจหักล้างความขัดแย้งที่เกิดขึ้นในใจของอีกฝ่ายได้
บางคนอาจมองสถานการณ์แบบนี้และสรุปว่าเป็นเพราะฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งหรือทั้งสองฝ่ายเป็นมนุษย์ที่มีอีโก้สูง ไม่ยอมรับแม้จะจนด้วยเหตุผล แต่ถ้าเราด่วนสรุปแบบนั้นปัญหามันก็จะไม่มีวันจบ
ผมลองมานั่งคิดๆ ดูแล้ว ผมเชื่อว่ามนุษย์ปกติธรรมดา *[ถ้า "ข้อคิดเห็น" ของตนถูกหักล้างด้วย "เหตุผล" ที่ชัดแจ้งเห็นจริง]* คงมีไม่มากที่จะไม่ยอมรับ แต่ที่เราไม่ยอมยุติด้วยความเหตุผลของอีกฝ่ายนั้น มีสาเหตุที่เป็นไปได้อยู่สองข้อ คือ
1. ฝ่ายตรงข้ามไม่มีเหตุผลที่ชัดแจ้งเห็นจริง
2. เราไม่รู้หรือไม่เข้าใจอย่างถ่องแท้ว่าข้อคิดเห็นของตัวเราเองคืออะไร
ตัวอย่างเช่น นาย A และนาย B ถกเถียงกันเรื่องภาพเด็กนักเรียนหมอบกราบครู
นาย A มองภาพแล้วเกิดความรู้สึกว่ามันเป็นภาพที่งดงาม
นาย B มองภาพแล้วเกิดความรู้สึกว่ามันเป็นภาพที่น่าเวทนา
นาย A พยายามยกเหตุผลมาอธิบายว่าเหตุใดตนจึงเห็นว่าภาพนี้เป็นภาพที่งดงาม และนาย B ก็ทำเช่นเดียวกันว่าทำไมภาพนี้จึงน่าเวทนา
นาย A อาจยกเหตุผลเรื่องความกตัญญู การให้เกียรติครูอาจารย์ ฯลฯ นาย B อาจยกเหตุผลเรื่องการกดขี่ วัฒนธรรมทาส ฯลฯ
แต่ปัญหาก็คือเหตุผลที่นาย A และ นาย B ยกขึ้นมา ไม่สามารถอธิบายครอบคลุมถึงความรู้สึกของตนเอง
ไม่ว่านาย A จะยกเหตุผลอะไรขึ้นมา มันล้วนไม่ใช่ปัจจัยที่ทำให้เขารู้สึกว่ามันเป็นภาพที่งดงาม
และเช่นกัน ไม่ว่านาย B จะยกเหตุผลอะไรขึ้นมา มันก็ไม่ใช่เหตุผลเหล่านั้นที่ทำให้เขารู้สึกเวทนาต่อสิ่งที่เกิดขึ้นในภาพ
เหตุผลที่นาย A และนาย B ยกขึ้นมาล้วนเป็น "เหตุผลที่มาทีหลังความรู้สึก" ไม่ใช่เหตุผลที่ทำให้เกิดความรู้สึก
"ความรู้สึก" นี้เอง คือ "ข้อคิดเห็น" ของตน ที่ทั้งสองฝ่ายต่างๆ ไม่เข้าใจว่ามันคืออะไร
ดังนั้น แม้เหตุผลจะหักหานกันอย่างไร ก็ไม่อาจหักล้างข้อคิดเห็นดั้งเดิมได้ อีกทั้งนาย A และนาย B ก็ต่างไม่สามารถพูดให้อีกฝ่ายเข้าใจได้ว่าข้อคิดเห็นของตนคืออะไร
นาย A ถกเถียงโดยที่ไม่เข้าใจว่าทำไมนาย B ไม่รู้สึกเหมือนตน ส่วนนาย B ก็ไม่เข้าใจว่านาย A รู้สึกอย่างไร
ดังนั้น แทนที่เราต่างฝ่ายต่างพยายามยกเหตุผลมาเถียงกัน เราอาจจะต้องเปลี่ยนวิธีไปเป็นการช่วยกันคิดกันเสียก่อนว่าอะไรคือปัจจัยที่ทำให้คนแต่ละคนเกิดความรู้สึกที่แตกต่างกัน
ผมจึงอยากถามความเห็นชาวพันทิป ไม่ว่าจะเป็นในปัญหาเรื่องเครื่องแบบนักเรียน หรือเรื่องการหมอบกราบครู หรือเรื่องอื่นๆ ถ้าคิดออก คุณคิดว่าปัจจัยที่คนเราเกิดความรู้สึกที่แตกต่างกันต่อปัญหาหนึ่งๆ ใดๆ คืออะไร
คนแบบไหน (หมายถึงมีพืนเพ และปัจจัยแวดล้อมแบบไหน) ที่จะเป็นฝ่ายสนับสนุน และคนแบบไหนที่จะเป็นฝ่ายค้านในปัญหานั้นๆ
บางทีเราเถียงกันไม่จบ เพราะเราใช้ "เหตุผลที่มาหลังความรู้สึก"
ผมสังเกตว่าปัญหาเหล่านี้ไม่ใช่ปัญหาที่ต่างฝ่ายต่างยกเหตุผลมาเถียงกันแล้วจะทำให้ความเห็นต่างยุติลงได้ ต่อให้เหตุผลของฝ่ายหนึ่งหนักแน่นแค่ไหน มันก็ไม่อาจหักล้างความขัดแย้งที่เกิดขึ้นในใจของอีกฝ่ายได้
บางคนอาจมองสถานการณ์แบบนี้และสรุปว่าเป็นเพราะฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งหรือทั้งสองฝ่ายเป็นมนุษย์ที่มีอีโก้สูง ไม่ยอมรับแม้จะจนด้วยเหตุผล แต่ถ้าเราด่วนสรุปแบบนั้นปัญหามันก็จะไม่มีวันจบ
ผมลองมานั่งคิดๆ ดูแล้ว ผมเชื่อว่ามนุษย์ปกติธรรมดา *[ถ้า "ข้อคิดเห็น" ของตนถูกหักล้างด้วย "เหตุผล" ที่ชัดแจ้งเห็นจริง]* คงมีไม่มากที่จะไม่ยอมรับ แต่ที่เราไม่ยอมยุติด้วยความเหตุผลของอีกฝ่ายนั้น มีสาเหตุที่เป็นไปได้อยู่สองข้อ คือ
1. ฝ่ายตรงข้ามไม่มีเหตุผลที่ชัดแจ้งเห็นจริง
2. เราไม่รู้หรือไม่เข้าใจอย่างถ่องแท้ว่าข้อคิดเห็นของตัวเราเองคืออะไร
ตัวอย่างเช่น นาย A และนาย B ถกเถียงกันเรื่องภาพเด็กนักเรียนหมอบกราบครู
นาย A มองภาพแล้วเกิดความรู้สึกว่ามันเป็นภาพที่งดงาม
นาย B มองภาพแล้วเกิดความรู้สึกว่ามันเป็นภาพที่น่าเวทนา
นาย A พยายามยกเหตุผลมาอธิบายว่าเหตุใดตนจึงเห็นว่าภาพนี้เป็นภาพที่งดงาม และนาย B ก็ทำเช่นเดียวกันว่าทำไมภาพนี้จึงน่าเวทนา
นาย A อาจยกเหตุผลเรื่องความกตัญญู การให้เกียรติครูอาจารย์ ฯลฯ นาย B อาจยกเหตุผลเรื่องการกดขี่ วัฒนธรรมทาส ฯลฯ
แต่ปัญหาก็คือเหตุผลที่นาย A และ นาย B ยกขึ้นมา ไม่สามารถอธิบายครอบคลุมถึงความรู้สึกของตนเอง
ไม่ว่านาย A จะยกเหตุผลอะไรขึ้นมา มันล้วนไม่ใช่ปัจจัยที่ทำให้เขารู้สึกว่ามันเป็นภาพที่งดงาม
และเช่นกัน ไม่ว่านาย B จะยกเหตุผลอะไรขึ้นมา มันก็ไม่ใช่เหตุผลเหล่านั้นที่ทำให้เขารู้สึกเวทนาต่อสิ่งที่เกิดขึ้นในภาพ
เหตุผลที่นาย A และนาย B ยกขึ้นมาล้วนเป็น "เหตุผลที่มาทีหลังความรู้สึก" ไม่ใช่เหตุผลที่ทำให้เกิดความรู้สึก
"ความรู้สึก" นี้เอง คือ "ข้อคิดเห็น" ของตน ที่ทั้งสองฝ่ายต่างๆ ไม่เข้าใจว่ามันคืออะไร
ดังนั้น แม้เหตุผลจะหักหานกันอย่างไร ก็ไม่อาจหักล้างข้อคิดเห็นดั้งเดิมได้ อีกทั้งนาย A และนาย B ก็ต่างไม่สามารถพูดให้อีกฝ่ายเข้าใจได้ว่าข้อคิดเห็นของตนคืออะไร
นาย A ถกเถียงโดยที่ไม่เข้าใจว่าทำไมนาย B ไม่รู้สึกเหมือนตน ส่วนนาย B ก็ไม่เข้าใจว่านาย A รู้สึกอย่างไร
ดังนั้น แทนที่เราต่างฝ่ายต่างพยายามยกเหตุผลมาเถียงกัน เราอาจจะต้องเปลี่ยนวิธีไปเป็นการช่วยกันคิดกันเสียก่อนว่าอะไรคือปัจจัยที่ทำให้คนแต่ละคนเกิดความรู้สึกที่แตกต่างกัน
ผมจึงอยากถามความเห็นชาวพันทิป ไม่ว่าจะเป็นในปัญหาเรื่องเครื่องแบบนักเรียน หรือเรื่องการหมอบกราบครู หรือเรื่องอื่นๆ ถ้าคิดออก คุณคิดว่าปัจจัยที่คนเราเกิดความรู้สึกที่แตกต่างกันต่อปัญหาหนึ่งๆ ใดๆ คืออะไร
คนแบบไหน (หมายถึงมีพืนเพ และปัจจัยแวดล้อมแบบไหน) ที่จะเป็นฝ่ายสนับสนุน และคนแบบไหนที่จะเป็นฝ่ายค้านในปัญหานั้นๆ