อำเภอเมือง...ไม่มีอีกแล้ว...?

มีคำถามเล่นๆสมัยประถมว่า จังหวัดไหนไม่มีอำเภอเมือง? ก็จะทายเล่นกันไป...
และคนถามก็จะเฉลยว่า จังหวัดพระนครศรีอยุธยา ไง (อำเภอที่เป็นที่ตั้งของตัวเมืองชื่อว่า อำเภอพระนครศรีอยุธยา)

แต่...คำตอบนั้นอาจจะเชยไปแล้วก็ได้    

เพราะ ประเทศไทยไม่มีอำเภอเมืองมานานแล้ว (หรือเปล่า?)

จากการเปลี่ยนจากคำว่า "เมือง" มาเป็นจังหวัดแทน ในปี พ.ศ.2459 ทำให้ท้องถิ่นที่เป็นที่ตั้งของเมืองจำกัดอยู่ภายในกำแพงเมือง หรือที่ตั้งของศาลากลางจังหวัดนั้นๆ¹  



ในปีต่อมา ได้มีประกาศเปลี่ยนชื่ออำเภออีกครั้ง โดยให้เปลี่ยนชื่ออำเภอเมือง ของแต่ละจังหวัด เป็นอำเภอเมืองตามด้วยชื่อจังหวัด หรือ ตามตำบลที่ตั้งของเมือง (ยังไม่มีความชัดเจน แต่ดูตามประกาศได้ว่า อำเภอเมือง ถูกเปลี่ยนเป็นอำเภอเมืองตามด้วยชื่อจังหวัด)²



ส่วนจังหวัดอื่นๆ โดยเฉพาะในมณฑลแถบอีสานได้ทยอยเปลี่ยนชื่ออำเภอที่เป็นที่ตั้งของเมืองเป็น อำเภอเมืองตามด้วยชื่อจังหวัดไปก่อนหน้านั้นแล้ว³





เรายังคงเห็นชื่ออำเภอบางแห่งมีคำว่าเมืองอยู่ด้วย เช่น อำเภอเมืองพาน อำเภอเมืองพะเยา จังหวัดเชียงราย อำเภอเมืองฝาง จังหวัดเชียงใหม่ อำเภอเมืองลอง จังหวัดแพร่ อำเภอเมืองเถิน อำเภอเมืองงาว จังหวัดลำปาง อำเภอเมืองพิชัย จังหวัดอุตรดิตถ์ อำเภอเมืองไชยา จังหวัดสุราษฎร์ธานี อำเภอเมืองพิมาย จังหวัดนครราชสีมา เป็นต้น ทำให้เกิดความสับสนระหว่างเมืองที่เป็นที่ตั้งของตัวจังหวัดจริงๆกับเมืองที่เป็นอำเภอใหญ่ๆมาแต่เดิม

ในปี พ.ศ.2481 จึงมีการยกเครื่องใหม่หมด เปลี่ยนอำเภอที่เป็นที่ตั้งของศาลากลางจังหวัดให้เป็นอำเภอเมืองแล้วตามด้วยชื่อจังหวัดทั้งหมด เปลี่ยนชื่อจังหวัดบางจังหวัดด้วย ⁴



และตัดคำว่า เมือง ออกจากชื่ออำเภอให้หมด เพื่อไม่ใช้สับสนกับตัวจังหวัด ⁵



อย่างไรก็ตาม ยังมีการเปลี่ยนกลับไปกลับมาของชื่ออำเภอเมืองบางจังหวัด โดยในปี 2486 และเปลี่ยนกลับมาดังเดิม คือ เป็นอำเภอเมืองแล้วตามด้วยชื่อจังหวัด ในอีกสามปีต่อมา ^6,7 ส่วนอำเภอกรุงเก่า จังหวัดพระนครศรีอยุธยานั้น ได้ ได้เปลี่ยนเป็นอำเภอพระนครศรีอยุธยา ในปี 2500⁸



แล้วก็เปลี่ยนกลับคืนเหมือนเดิม



....เพื่อ?...

ส่วนจังหวัดที่ตั้งขึ้นใหม่ ก็ เป็นชื่ออำเภอเมืองแล้วตามด้วยชื่อจังหวัดไปเลย เช่น อำเภอเมืองบึงกาฬ จังหวัดบึงกาฬ ไม่ใช่ อำเภอเมือง จังหวัดบึงกาฬ ⁹



ก็ปิดตำนานอำเภอเมือง จังหวัดต่างๆลงไปตั้งแต่ปี 2460 หรือ ปี 2481 ตามลำดับ



ส่วนอำเภอที่ชื่อสั้นๆทางภาคเหนือ เช่น อำเภอลอง อำเภองาว อำเภอพาน อำเภอฝาง อำเภอเถิน ชาวบ้านก็ยังเรียกตามชื่อเดิมเป็น เมืองลอง เมืองงาว เมืองพาน เมืองฝาง เมืองเถิน เหมือนเดิม และนอกจากนี้ก็ยังมีอำเภอที่ตั้งใหม่แต่มีคำว่า เมือง อยู่ด้วยคือ อำเภอเมืองปาน จังหวัดลำปาง¹⁰ แต่ใครอย่าเผลอไปเข้าใจว่ามี จังหวัดปาน อยู่จริงๆล่ะ   


จบแล้วครับ  


ที่ผมเข้าใจนี่ถูกหรือเปล่าครับ?

ดังนั้นปัจจุบันจึงมีแต่ อำเภอเมืองเชียงใหม่ จังหวัดเชียงใหม่ ไม่มี อำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม่
มีแต่อำเภอเมืองสงขลา จังหวัดสงขลา ไม่มี อำเภอเมือง จังหวัดสงขลา...และอื่นๆ

ขอบคุณเว็บไซต์ของราชกิจจานุเบกษาสำหรับเอกสารราชการเก่าๆครับ อ่านเพิ่มเติมได้ตามลิงก์ต่อไปนี้นะครับ
______________________________
¹ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้า ฯ ให้เปลี่ยนคำว่าเมืองเรียกว่าจังหวัด
http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2459/A/51.PDF
² ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง เปลี่ยนชื่ออำเภอ
http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2460/A/40.PDF
³แจ้งความกระทรวงมหาดไทย เรื่อง เปลี่ยนนามอำเภอ
http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2456/D/1536.PDF
http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2456/D/1619_1.PDF
⁴ พระราชกฤษฎีกาเปลี่ยนนามจังหวัด และอำเภอบางแห่ง พุทธศักราช ๒๔๘๑
http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2481/A/658.PDF
พระราชกฤษฎีกาเปลี่ยนนามจังหวัดและอำเภอบางแห่ง พุทธศักราช ๒๔๘๒
http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2482/A/351.PDF
⁵ เรื่องเดียวกัน
⁶ พระราชกฤษฎีกาเปลี่ยนชื่ออำเภอบางแห่ง พุทธศักราช ๒๔๘๖ (เปลี่ยนชื่อ อำเภอเมืองนครนายก อำเภอเมืองนนทบุรี อำเภอเมืองสมุทรปราการ อำเภอเมืองสมุทรสาคร เป็น อำเภอนครนายก อำเภอนนทบุรี อำเภอสมุทรปราการ อำเภอสมุทรสาคร)
http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2486/A/003/103.PDF
⁷ พระราชกฤษฎีกาเปลี่ยนชื่ออำเภอบางแห่ง พ.ศ. ๒๔๘๙
http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2489/A/063/486.PDF
⁸ พระราชกฤษฎีกาเปลี่ยนชื่ออำเภอกรุงเก่า พ.ศ. ๒๕๐๐
http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2500/A/025/546.PDF
⁹พระราชบัญญัติตั้งจังหวัดบึงกาฬ พ.ศ. ๒๕๕๔
http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2554/A/018/1.PDF
¹⁰ ประกาศกระทรวงมหาดไทย เรื่อง แบ่งท้องที่อำเภอแจ้ห่ม จังหวัดลำปาง ตั้งเป็นกิ่งอำเภอเมืองปาน
http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2524/D/148/3040.PDF
http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2535/A/045/27.PDF

เพิ่มเติม: ชื่ออำเภอรวมถึงชื่อภาษาอังกฤษตามราชบัณฑิตยสถานนั้น ดูได้ที่นี่เลยนะครับ
http://www.royin.go.th/upload/246/FileUpload/1723_5812.pdf