1. ท้องเสีย - คืออาการที่เด็กถ่ายเหลวเป็นน้ำปริมาณมาก มากกว่า 3 ครั้งต่อวัน
หรือถ่ายเหลวเป็นมูก หรือมีเลือดปน มากกว่า 1 ครั้งต่อวัน ถึงจะเข้าเกณฑ์
แต่ในเด็กบางคน เช่นเด็กที่ทานนมแม่ ถ่ายอาจจะเหลวเละ มีเนื้อปนน้ำ ซึ่งถือเป็นการย่อยและดูดซึมที่ปกติ
หรือบางคนอาจจะมีอาการถ่ายเละๆ ปนเนื้อ 3-4 ครั้ง เนื่องจากอาหารที่ทาน ดูดซึมยาก หรือมีน้ำตาลสูง ไม่ถือว่าท้องเสีย
2. ท้องเสียในเด็กส่วนใหญ่ เกิดจากเชื้อไวรัส (ยาฆ่าเชื้อไม่ช่วยรักษา) แม้จะเป็นจากเชื้อแบคทีเรียที่ก่อให้เกิดอาการท้องเสีย
แต่หลายชนิด ไม่จำเป็นต้องทานยาฆ่าเชื้อ การทานยาฆ่าเชื้อบางครั้งกลับทำให้เกิดภาวะพาหะ แพร่กระจายเชื้อให้ผู้อื่นนานขึ้นด้วย
** ข้อสังเกตุอาการท้องเสียจากเชื้อที่ควรทานยาฆ่าเชื้อ คือ ถ่ายเป็นมูกเลือดปน หรือ มีไข้สูงมากร่วมกับถ่ายเยอะมากจนขาดน้ำ
3. การรักษาโรคท้องเสีย ไม่ใช่การรักษาให้หยุดถ่าย แต่หลักการรักษาสำคัญคือ ป้องกันอาการขาดน้ำและเกลือแร่
ถึงจะถ่ายหรืออาเจียนกี่ครั้งก็ตาม ถ้าทานได้ ไม่มีอาการขาดน้ำ นั่นคืออาการไม่รุนแรง
แต่ถ้าถ่ายไม่ต้องหลายครั้ง หรือแค่ไม่กี่วัน ถ้าดูแลผิดวิธี ทำให้มีอันตรายถึงชีวิตได้
(โรคท้องเสียเป็นสาเหตุการเสียชีวิตอันดับต้นๆของเด็กในประเทศด้อยพัฒนา)
4. อาการที่จำเป็นต้องพาไปพบแพทย์ คือ อาการขาดน้ำ 1. ปากแห้ง 2. ตาโหล่ลึกขึ้น หรือถ้าเด็กเล็กกระหม่อมจะยุบ
3. ปัสวะออกน้อย หรือไม่ปัสสวะ 4. ซึมไม่ค่อยเล่น
5. ป้องกันอาการขาดน้ำ ได้โดยทานน้ำเกลือแร่ทดแทน เช่น ORS สำหรับเด็ก ( ถ้าสำหรับผู้ใหญ่จะมี เกลือโซเดียมสูงเกินไป -
บางครั้งก่อให้เกิดอาการชักได้) ถ้าเด็กไม่ยอมทาน อาจใช้ น้ำข้าวต้มเติมเกลือเล็กน้อย ซึ่งมีวิจัยรองรับว่าดีกว่า
ORS ที่มีน้ำตาลเป็นหลักซะอีก หรือ ผสมน้ำต้มสุก 1 ลิตร กับ น้ำตาล 6 ช้อนชาและเกลือ 1/2 ช้อนชา ก็ได้ ORS ทำเองแล้ว
ถ้าเติมน้ำส้มประมาณ 1/2 แก้วหรือบดกล้วยเล็กน้อยในน้ำข้าวต้ม จะช่วยเรื่องรสชาติ บวกกับได้โปแตสเซียมเพิ่มเล็กน้อย
6. ถ้าถ่ายเหลวมาหลายวัน หรือจากเชื้อไวรัส เช่นโรต้า จะมีอาการจากการขาดเอนไซม์lactase ซึ่งจะทำให้หายช้าลง
ถ่ายจะมีฟองหรือผายลมเยอะ ก้นแดง ท้องอืด เป็นผลจาการไม่สามารถย่อยนำตาลในนม ทำให้นมถูกย่อยโดยเชื้อในลำไส้
เกิดเป็นกรดและก๊าซเยอะ ดูดซึมไม่ได้ ยิ่งทานนมเยอะยิ่งจะถ่ายเยอะขึ้น
7. ภาวะขาด เอนไซม์ lactase รักษาโดย ลดปริมาณนมที่ทานต่อวันลงครึ่งนึง ให้ทานน้ำเกลือแร่เสริม
ลดปริมาณที่ทานต่อมื้อลง แล้วเพิ่มจำนวนมื้อแทน เปลี่ยนนมผสม เป็นสูตรสำหรับเด็กท้องเสีย ซึ่งจะเป็น lactose free
ถ้าเด็กทานนมแม่ ให้แม่บีบนมช่วงแรกทิ้ง เต้าละ2-5 นาที ซึ่งเป็นส่วน foremilk ที่มีน้ำตาลแล็กโตสสูง
กินแต่ นมช่วงหลัง hindmilk จะลดอาการได้
8. Vaccine ป้องกันเชื้อ Rota (Rotarix,Rotateq) มีประสิทธิภาพป้องกันการติดเชื้อโรต้าได้ 80-90% นอกจากนี้จากการวิจัยยังพบ
ผลดีเสริม โดยลดความรุนแรงของโรคท้องเสีย และลดอัตราการนอนรพ. ของโรคท้องเสียโดยรวมทั้งจากเชื้อโรต้า
และไม่ใช่จากเชื้อโรต้าได้ด้วย แต่เรื่องราคา และความคุ้มค่า คงต้องพิจารณาเป็นรายๆไป
ข้อควรรู้ถ้าเด็กท้องเสีย
หรือถ่ายเหลวเป็นมูก หรือมีเลือดปน มากกว่า 1 ครั้งต่อวัน ถึงจะเข้าเกณฑ์
แต่ในเด็กบางคน เช่นเด็กที่ทานนมแม่ ถ่ายอาจจะเหลวเละ มีเนื้อปนน้ำ ซึ่งถือเป็นการย่อยและดูดซึมที่ปกติ
หรือบางคนอาจจะมีอาการถ่ายเละๆ ปนเนื้อ 3-4 ครั้ง เนื่องจากอาหารที่ทาน ดูดซึมยาก หรือมีน้ำตาลสูง ไม่ถือว่าท้องเสีย
2. ท้องเสียในเด็กส่วนใหญ่ เกิดจากเชื้อไวรัส (ยาฆ่าเชื้อไม่ช่วยรักษา) แม้จะเป็นจากเชื้อแบคทีเรียที่ก่อให้เกิดอาการท้องเสีย
แต่หลายชนิด ไม่จำเป็นต้องทานยาฆ่าเชื้อ การทานยาฆ่าเชื้อบางครั้งกลับทำให้เกิดภาวะพาหะ แพร่กระจายเชื้อให้ผู้อื่นนานขึ้นด้วย
** ข้อสังเกตุอาการท้องเสียจากเชื้อที่ควรทานยาฆ่าเชื้อ คือ ถ่ายเป็นมูกเลือดปน หรือ มีไข้สูงมากร่วมกับถ่ายเยอะมากจนขาดน้ำ
3. การรักษาโรคท้องเสีย ไม่ใช่การรักษาให้หยุดถ่าย แต่หลักการรักษาสำคัญคือ ป้องกันอาการขาดน้ำและเกลือแร่
ถึงจะถ่ายหรืออาเจียนกี่ครั้งก็ตาม ถ้าทานได้ ไม่มีอาการขาดน้ำ นั่นคืออาการไม่รุนแรง
แต่ถ้าถ่ายไม่ต้องหลายครั้ง หรือแค่ไม่กี่วัน ถ้าดูแลผิดวิธี ทำให้มีอันตรายถึงชีวิตได้
(โรคท้องเสียเป็นสาเหตุการเสียชีวิตอันดับต้นๆของเด็กในประเทศด้อยพัฒนา)
4. อาการที่จำเป็นต้องพาไปพบแพทย์ คือ อาการขาดน้ำ 1. ปากแห้ง 2. ตาโหล่ลึกขึ้น หรือถ้าเด็กเล็กกระหม่อมจะยุบ
3. ปัสวะออกน้อย หรือไม่ปัสสวะ 4. ซึมไม่ค่อยเล่น
5. ป้องกันอาการขาดน้ำ ได้โดยทานน้ำเกลือแร่ทดแทน เช่น ORS สำหรับเด็ก ( ถ้าสำหรับผู้ใหญ่จะมี เกลือโซเดียมสูงเกินไป -
บางครั้งก่อให้เกิดอาการชักได้) ถ้าเด็กไม่ยอมทาน อาจใช้ น้ำข้าวต้มเติมเกลือเล็กน้อย ซึ่งมีวิจัยรองรับว่าดีกว่า
ORS ที่มีน้ำตาลเป็นหลักซะอีก หรือ ผสมน้ำต้มสุก 1 ลิตร กับ น้ำตาล 6 ช้อนชาและเกลือ 1/2 ช้อนชา ก็ได้ ORS ทำเองแล้ว
ถ้าเติมน้ำส้มประมาณ 1/2 แก้วหรือบดกล้วยเล็กน้อยในน้ำข้าวต้ม จะช่วยเรื่องรสชาติ บวกกับได้โปแตสเซียมเพิ่มเล็กน้อย
6. ถ้าถ่ายเหลวมาหลายวัน หรือจากเชื้อไวรัส เช่นโรต้า จะมีอาการจากการขาดเอนไซม์lactase ซึ่งจะทำให้หายช้าลง
ถ่ายจะมีฟองหรือผายลมเยอะ ก้นแดง ท้องอืด เป็นผลจาการไม่สามารถย่อยนำตาลในนม ทำให้นมถูกย่อยโดยเชื้อในลำไส้
เกิดเป็นกรดและก๊าซเยอะ ดูดซึมไม่ได้ ยิ่งทานนมเยอะยิ่งจะถ่ายเยอะขึ้น
7. ภาวะขาด เอนไซม์ lactase รักษาโดย ลดปริมาณนมที่ทานต่อวันลงครึ่งนึง ให้ทานน้ำเกลือแร่เสริม
ลดปริมาณที่ทานต่อมื้อลง แล้วเพิ่มจำนวนมื้อแทน เปลี่ยนนมผสม เป็นสูตรสำหรับเด็กท้องเสีย ซึ่งจะเป็น lactose free
ถ้าเด็กทานนมแม่ ให้แม่บีบนมช่วงแรกทิ้ง เต้าละ2-5 นาที ซึ่งเป็นส่วน foremilk ที่มีน้ำตาลแล็กโตสสูง
กินแต่ นมช่วงหลัง hindmilk จะลดอาการได้
8. Vaccine ป้องกันเชื้อ Rota (Rotarix,Rotateq) มีประสิทธิภาพป้องกันการติดเชื้อโรต้าได้ 80-90% นอกจากนี้จากการวิจัยยังพบ
ผลดีเสริม โดยลดความรุนแรงของโรคท้องเสีย และลดอัตราการนอนรพ. ของโรคท้องเสียโดยรวมทั้งจากเชื้อโรต้า
และไม่ใช่จากเชื้อโรต้าได้ด้วย แต่เรื่องราคา และความคุ้มค่า คงต้องพิจารณาเป็นรายๆไป